પાલીતાણા જૈન તીર્થ મંદિર વિશે સપુણ માહીતી

પાલીતાણા જૈન મંદિર કોણે બંધાવ્યું
પાલીતાણા જૈન મંદિર જેને શત્રુંજય મંદિર પણ કહેવામાં આવે છે.ભક્તિ અને આસ્થા માટે જૈનોનું પવિત્ર સ્થાન છે. પાલીતાણા મંદિરનો વિકાસ અને નિર્માણ મુખ્યત્વે સુથાર સુમિતર અને વિવિધ જૈન સંપ્રદાયના રાજાઓ અને સમૃદ્ધ જૈન વ્યાપારીઓ દ્વારા વિવિધ સમયગાળામાં કરવામાં આવ્યો છે.

આ મંદિરોના મુખ્ય તીર્થકર શ્રી આદિનાથ શ્રેષ્ઠજી ને સમર્પિત છે અને તેમનો આ મુખ્ય મંદિર પાલીતાણા ધામમાં સ્થિત છે. આ મંદિર સમૂહનું કામ લગભગ 11મી થી 16મી સદી દરમિયાન વિવિધ રાજવંશ અને દાતાઓ દ્વારા કરવામાં આવ્યું હતું.

પાલીતાણા જૈન મંદિર જે ભારતના ગુજરાત રાજ્યમાં આવેલું છે. તેના મુખ્ય મંદિરોમાંના ઘણાં 11મી સદીથી લઈને 16મી સદીના સમયગાળામાં સ્થપાયેલા છે. આ મંદિર સમૂહ વિવિધ જૈન તીર્થ સમર્પિત છે અને જુદા જુદા સમયગાળામાં વિવિધ રાજાઓ વેપારીઓ અને સમૃદ્ધ જૈન શ્રદ્ધાળુઓ દ્વારા બંધાવવામાં આવ્યા હતા.મંદિરોના નિર્માણમાં વિશેષભાવે સોલંકી વંશના રાજાઓનું મહત્વપૂર્ણ યોગદાન છે.

પાલીતાણા જોવાલાયક સ્થળો
પાલીતાણા ભારતના ગુજરાત રાજ્યમાં આવેલ એક પ્રખ્યાત યાત્રાધામ છે જે તેની જૈન મંદિરો માટે વિખ્યાત છે. અહીં કેટલાક જોવાલાયક સ્થળો:

1. શત્રુંજય પર્વત (શ્રેષ્ઠ પર્વત): પાલીતાણામાં સૌથી મહત્વનું અને પવિત્ર યાત્રાધામ છે. અહીં 800 થી વધુ જૈન મંદિરો છે જે શ્વેત પથ્થરમાંથી બનાવેલા છે. યાત્રાળુઓ અહીં 3500 જેટલા સીડીઓ ચઢીને શત્રુંજય પર્વત પરના મુખ્ય મંદિર સુધી પહોંચે છે.

2. કુમાંડિયા પર્વત: આ પર્વત પણ જૈન સમાજ માટે પવિત્ર ગણાય છે. અહીં અનેક પ્રાચીન જૈન મંદિરો છે. જે આકર્ષક શિલ્પ અને સ્થાપત્ય માટે જાણીતા છે.

3. મહાવીર ભવન: પાલીતાણામાં આવેલ આ સ્થળ જૈન ધર્મના તીર્થંકર મહાવીર સ્વામીની સમાધિ તરીકે માનવામાં આવે છે અને યાત્રાળુઓ માટે મહત્વપૂર્ણ છે.

4. પાલીતાણા મ્યુઝિયમ: આ મ્યુઝિયમમાં જૈન ધર્મ અને સંસ્કૃતિ સાથે સંકળાયેલ પ્રાચીન સામગ્રી અને વિજ્ઞાનલભ્ય વસ્તુઓની દેખાવાય છે. જે પર્વતમાળા અને મંદિરોથી અલગ કોઈક અન્ય પ્રકારનું આકર્ષણ છે.

5. વિજય વિલાસ પેલેસ: આ રાજકીય ઇમારત છે જે પહેલાના પાલીતાણાના રાજવી પરિવારના નિવાસ તરીકે ઉપયોગમાં લેવામાં આવતી હતી.
આ બધા સ્થળો પાલીતાણા મુલાકાતીઓને આધ્યાત્મિક સાંસ્કૃતિક અને ઐતિહાસિક દ્રષ્ટિએ ખૂબ જ આકર્ષે છે.

શેત્રુંજય ડુંગર જેને પાલીતાણા ડુંગર પણ કહેવામાં આવે છે ગુજરાતના ભાવનગર જિલ્લાના પાલીતાણા શહેર નજીક આવેલું છે. આ ડુંગર જૈન ધર્મના પવિત્ર અને મહત્વપૂર્ણ સ્થળોમાંથી એક છે. શેત્રુંજય ડુંગર પર હજારો વર્ષ જૂના અનેક જૈન મંદિરોથી સજ્જ છે. જેમાંથી ઘણાં તો જૈન તીર્થંકરોને સમર્પિત છે. ખાસ કરીને પ્રથમ તીર્થં શ્રી આદિનાથ,ઋષભદેવ ને.

શેત્રુંજય ડુંગરની વિશેષતાઓ

1. જૈન તીર્થ: શેત્રુંજય ડુંગરમાં લગભગ 863 જેટલા સુંદર અને વૈભવી જૈન મંદિર આવેલી છે. આ મંદિરોમાં સ્થાપિત પ્રતિમાઓ તેમજ કળા મહાન સાંસ્કૃતિક અને ધાર્મિક વારસાનું પ્રતિક છે.

2. પવિત્ર યાત્રા: દર વર્ષે લાખો જૈન ભક્તો શેત્રુંજયની પર્વત યાત્રા માટે આવે છે. દાવો છે કે અહીંની યાત્રા કરવાથી મોટું પુણ્ય મળે છે. યાત્રિકોને 3.5 કિમી લાંબું માર્ગ છે, જેમાં લગભગ 3750 સીડીઓ ચઢીને શિખર સુધી પહોંચવું પડે છે.

3. આદિનાથનું મંદિર: આ ડુંગરનું મુખ્ય મંદિર શ્રી આદિનાથને સમર્પિત છે. આ મંદિર જૈન આસ્થાનું કેન્દ્ર છે અને ઘણી બધી ધાર્મિક વિધિઓ આ મંદિરમાં યોજાય છે.

4. ઇતિહાસ અને સાંસ્કૃતિક મહત્વ: શેત્રુંજય ડુંગરનું મહત્વ માત્ર ધાર્મિક જ નથી તે ઇતિહાસ કળા અને સ્થાપત્યના દ્રષ્ટિએ પણ ખૂબ મહત્વ ધરાવે છે. આ સ્થળે પ્રાચીન સમયની કલાપ્રણાલીઓ અને શિલ્પકારોની કુશળતા દર્શાવતી મંદિરો છે.

5. પ્રકૃતિ સાથે સમાનતા: ડુંગરની આસપાસની પ્રકૃતિ અને શાંતિમય વાતાવરણ યાત્રાળુઓને આધ્યાત્મિક શાંતિ પ્રદાન કરે છે.

ગુજરાતના જૈન મંદિરો
સૌથી વધુ જૈન મંદિરો શત્રુન્જય પર્વત (પાલિતાણા પર્વત) ઉપર આવેલા છે જે ગુજરાતના ભાવનગર જિલ્લામાં આવેલ છે. આ પર્વત જૈન ધર્મમાં અત્યંત પવિત્ર માનવામાં આવે છે અને તે જૈનોના મોક્ષનુ પર્વત તરીકે ઓળખાય છે.

શત્રુન્જય પર્વત પર લગભગ 900 થી વધુ જૈન મંદિરો આવેલ છે જે વિભિન્ન તીર્થંકરો અને જૈન મંદિરોને સમર્પિત છે. આ પર્વતના શિખર પર આવેલા મુખ્ય મંદિર આદિનાથ ભગવાનનું મંદિર છે જેઓ પ્રથમ તીર્થંકર હતા. શ્રદ્ધાળુઓ અહીં હજારોની સંખ્યામાં યાત્રા કરવા આવે છે અને પર્વતની દશા તપસવી તરીકે ચઢે છે.

આ પર્વત જૈન યાત્રાધામ તરીકે અત્યંત મહત્વનો છે અને જૈન સંસ્કૃતિ અને આસ્થા માટે મહત્ત્વપૂર્ણ સ્થાન ધરાવે છે.

ગુજરાત રાજ્યમાં જૈન ધર્મની અનેક પ્રાચીન અને સુપ્રસિદ્ધ મંદિરો સ્થિત છે. આ મંદિરો એ જૈન સમુદાય અને અન્ય લોકો માટે તીર્થ યાત્રા સ્થળ તરીકે પ્રખ્યાત છે. અહીં કેટલીક જાણીતી જૈન મંદિરોની માહિતી:

1. પાલિતાણા તીર્થ સ્થાન: ભવનગર જિલ્લા
વિશેષતા: આ જગ્યા શત્રુંજય પર્વત પર સ્થિત છે અને તેને જૈન ધર્મમાં અત્યંત પવિત્ર માનવામાં આવે છે. પર્વત પર આશરે 900થી વધુ જૈન મંદિર સ્થિત છે.જે મુખ્યત્વે શ્વેતામ્બર જૈનો માટે અગત્યનું તીર્થસ્થાન છે.

2. ગિરનાર જૈન મંદિર સ્થાન: જુનાગઢ
વિશેષતા: ગિરનાર પર્વતના શિખર પર આ મંદિર આવેલા છે. ખાસ કરીને નેમિનાથ જૈન તીર્થમાં મુખ્ય ભગવાન તરીકે પૂજાય છે. આ મંદિર પ્રાચીન કાળથી જૈનો માટે પવિત્ર યાત્રા સ્થાન છે.

3. શાંતિનાથ મંદિર સ્થાન: ખમ્બાત
વિશેષતા: આ મંદિર જૈન ધર્મના શાંતિનાથ તીર્થંકરને સમર્પિત છે. તે તેના ભવ્ય ગોપુર અને સુંદર પ્રતિમાઓ માટે પ્રસિદ્ધ છે.

4. હતુણી જૈન મંદિર સ્થાન: બનાસકાંઠા
વિશેષતા: આ મંદિર ભવનાથ નદી પાસે આવેલા છે અને તે પોતાના ચમકતા મરબલ અને ચિત્રિત ભીંતોના કાજે પ્રસિદ્ધ છે.

5. તારંગા તીર્થ સ્થાન: મહેસાણા જિલ્લો
વિશેષતા: આ મંદિર 12મી સદીમાં બનાવવામાં આવ્યું હતું અને તેના ઇતિહાસ અને ભવ્યતા માટે પ્રસિદ્ધ છે. તે 101 પગથિયાં ચડીને પહોંચી શકાય છે.

6. કચ્છના નાળીયા નાકોદા તીર્થ સ્થાન: કચ્છ
વિશેષતા: આ તીર્થની સ્થાપના 1221માં કરવામાં આવી હતી અને તે જૈનો માટે એક મહત્ત્વનું યાત્રા સ્થળ છે.આ જૈન મંદિરોની આસ્થા અને પરંપરા જૈન ધર્મના અનુયાયીઓમાં ખુબ જ ઊંડા છે.

જૈન મંદિરોના નિર્માણમાં મુખ્યત્વે જૈન ધર્મના અનુયાયીઓ રાજા વેપારીઓ અને અન્ય ધનાઢ્ય લોકોનો મોટો ફાળો રહ્યો છે. ઇતિહાસમાં રાજસ્થાન ગુજરાત અને મધ્યપ્રદેશમાં અનેક જૈન મંદિરોની સ્થાપના રાજાઓ અને ધનવાન વેપારી પરિવારોએ કરી હતી.

ઉદાહરણ તરીકે:
1. દિલવાડા મંદિર, માઉન્ટ આબુ (રાજસ્થાન): આ મંદિરનું નિર્માણ સોલંકી વંશના રાજાઓ અને ધનાઢ્ય જૈન વેપારીઓ દ્વારા કરવામાં આવ્યું હતું.

2. રણેકપુર મંદિર, (રાજસ્થાન): આ મંદિરનું નિર્માણ ધનાઢ્ય જૈન વણિક ધર્મશાહ અને રાજસ્થાનના રાણા કુમ્બાના કાળમાં કરવામાં આવ્યું હતું.

3. શત્રુંજય પર્વતના મંદિર, (ગુજરાત): અહીં અનેક મંદિરો ધનવાન જૈન પરિવારો અને રાજાઓ દ્વારા નિર્માણ થયા છે.
મૂળત્વે જૈન ધર્મના અનુયાયીઓ દ્વારા આ મંદિરોની સ્થાપના માટે સામાજિક અને આર્થિક સહયોગ આપવામાં આવતો જેનાથી જૈન આસ્થાને મજબૂતી મળતી.

જૈન ધર્મમાં દીક્ષા એ અત્યંત મહત્વપૂર્ણ સંસ્કાર છે, જેમાં વ્યક્તિ સંસારિક જીવનનું ત્યાગ કરીને સાધુ જીવન અપનાવે છે. દીક્ષા લેવું એ દુન્યવી બંધનો અને મોહિતિઓથી મુક્ત થવાની અને ધર્મના માર્ગ પર ચાલવાની પ્રક્રિયા છે.

જૈન દીક્ષા લેવામાં નીચેના મુખ્ય પગલાં સામેલ હોય છે:

1. પ્રારંભિક વિચાર: દીક્ષા લેવા ઈચ્છુક વ્યક્તિ પ્રથમ ધ્યાન અને વિચાર-વિમર્શથી આ નિર્ણય લે છે કે તે પોતાના જીવનમાંથી તમામ સંપત્તિ સંબંધો અને મોહ-માયાથી મુક્ત થઈને ધર્મના માર્ગ પર ચાલવા માટે તૈયાર છે.

2. ગુરૂની અનુમતિ: દીક્ષા લેવાની ઈચ્છા ધરાવતી વ્યક્તિ ગુરૂ પાસે જાઈને તેના આશીર્વાદ અને મંજૂરી લે છે. ગુરૂ તેને ધાર્મિક શિક્ષણ અને સાધનામાં પરિપક્વતા માટે માર્ગદર્શન આપે છે.

3. દીક્ષા વિધિ: દીક્ષા વિધિ દરમિયાન, દીક્ષા લેતા વ્યક્તિને સાધુના રૂપરેખામાં પ્રવેશ કરવામાં આવે છે. ક્ષુરકરણ (મુંડન) દ્વારા માથાના વાળ અને ભૌતિક ઓળખનો ત્યાગ કરવામાં આવે છે.સાધુ કે સાધ્વીની વસ્ત્રો પહેરવામાં આવે છે.સંસારિક સંપત્તિઓ અને સંબંધોનો ત્યાગ કરવામાં આવે છે.ધર્મના પાંચ મહાવ્રત (અહિંસા સત્ય અસ્તેય બ્રહ્મચર્ય અને અપરીગ્રહ) પાલન કરવાની પ્રતિજ્ઞા લેવામાં આવે છે.

4. નવો જીવન માર્ગ: દીક્ષા બાદ વ્યક્તિએ જીંદગી ભર સાધુ અથવા સાધ્વી તરીકે ધર્મના નિયમોનું પાલન કરવું નિરંતર ધ્યાન અભ્યાસ અને આત્મસાધના કરવી.

પાલીતાણા ગુજરાતના ભાવનગર જિલ્લામાં આવેલું એક પવિત્ર શહેર છે જે ખાસ કરીને જૈન તીર્થયાત્રા માટે પ્રસિદ્ધ છે. પાલીતાણામાં અનેક જૈન ધર્મશાળાઓ ઉપલબ્ધ છે જે યાત્રાળુઓને રહેઠાણ અને ભોજનની સુવિધા પૂરી પાડે છે. પાલીતાણા જૈન ધર્મશાળા વિખ્યાત છે તેમની આરામદાયક સુવિધાઓ અને શ્રદ્ધાળુઓને પૂરી પાડાતી આધ્યાત્મિક વાતાવરણ માટે.

પાલીતાણા મહત્વનું તીર્થસ્થાન છે.કારણ કે અહીં શત્રુંજય પર્વત સ્થિત છે. જેને જૈન ધર્મના સૌથી પવિત્ર સ્થળોમાં ગણવામાં આવે છે. શત્રુંજય પર્વત પર 800 થી વધુ જૈન મંદિરો આવેલા છે. આ કારણે અહીં યાત્રાળુઓની અવરજવર વધારે છે અને અનેક ધર્મશાળાઓ તેમની સેવા માટે હાજર છે.

પાલીતાણાની કેટલીક જાણીતી ધર્મશાળાઓ:

1. શ્રી સમવસરણ ધર્મશાળા
2. શ્રી વઢવાણ પાટી જૈન ધાર્મિક આશ્રમ
3. શ્રી વિમલચંદ્ર સૂરિ ધર્મશાળા
4. શ્રી જીવરાજભાઇ જૈન ધર્મશાળા

આ ધર્મશાળાઓ યાત્રાળુઓને શાસ્ત્રોક્ત ભોજન સાફ-સૂથરી રૂમ્સ અને પર્વત યાત્રા માટે સુવિધાઓ પૂરી પાડે છે.