ખોડિયાર માતાજી જ્ઞાતિએ ચારણ હતા. તેમનાં પિતાનું નામ મામડિયાઅથવા મામૈયા અને તેમનાં માતાનું નામ દેવળબા અથવા મીણબાઈ હતું. તેઓ કુલ સાત બહેન અને એક ભાઈ હતાં. જેઓનાં નામ આવડ જોગડ તોગડ બીજબાઈ હોલબાઈ, સાંસાઈ જાનબાઈ (ખોડિયાર) અને ભાઈ મેરખિયો અથવા મેરખો હતાં. તેમનું વાહન મગર છે.
તેમનો જન્મ આશરે ૭મી સદીમાં મહા સુદ આઠમના દિવસે થયો હતોજેથી તે દિવસે ખોડિયાર જયંતિ ઉજવવામાં આવે છે. ભાવનગર જિલ્લાના બોટાદતાલુકાનાં રોહિશાળા ગામમાં મામડિયા નામે એક ચારણ રહેતા હતાં.
તેઓ વ્યવસાયે માલધારી હતાં અને ભગવાન શિવનાં પરમ ઉપાસક હતાં. તેમનાં પત્ની દેવળબા પણ ખુબજ માયાળુ અને ઈશ્વરની ભક્તિમાં લીન રહેવાવાળા હતાં. તેઓ માલધારી હોવાથી ઘરે દુઝાણાને લીધે લક્ષ્મીનો પાર ન હતો.
પણ ખોળાનો ખુંદનાર ન હતો તેનું દુ:ખ દેવળબાને સાલ્યા કરતું હતું. મામડિયા અને દેવળબા બંન્ને ઉદાર માયાળુ અને પરગજુ હતાં. તેમના આંગણે આવેલો કોઈ દિવસ ખાલી હાથે કે ભૂખ્યા પેટે પાછો ન જાય એવો આ ચારણ દંપતિમો વણલખ્યો નિયમ હતો.
તે સમયે ભાવનગર જિલ્લાના વલ્લભીપુરમાં શિલાદિત્ય નામનો રાજા રાજ કરતો હતો. જેને મામડિયા ચારણ સાથે ગાઢ મિત્રાચારી હતી. મામડિયા ચારણ ન આવે ત્યાં સુધી શિલાદિત્યને દરબારમાં જાણે કે કંઈક ખુટતુ હોય તેમ લાગતુ. વલ્લભીપુરના રાજવી શિલાદિત્યના દરબારમાં કેટલાક ઈર્ષાળુ લોકો પણ હતાં.
તેમને રાજા અને મામડિયા વચ્ચેની મૈત્રી આંખમાં કણાની જેમ ખુંચતી હતી. એક દિવસ રાજાનાં મનમાં બહુ ચાલાકીપૂર્વક એવુ ઠસાવવામા આવ્યુ કે મામડિયો નિ:સંતાન છે, તેનું મો જોવાથી અપશુકન થાય છે જેથી ભવિષ્યમાં આપણુ રાજ પણ ચાલ્યુ જશે.અને એક દિવસ મામડિયા પોતાનાં નિત્યક્રમ મુજબ પ્રભાતનાં પહોરમાં રાજમહેલે આવીને ઊભા રહ્યા.
રાજવીનાં મનમાં અદાવતિયાઓએ રેડેલું ઝેર ઘુમરાતું હતું. કંઈ બોલ્યા ચાલ્યા વગર એક જ વાક્યમાં ‘મિત્રતા હવે પૂરી થાય છે’ તેમ કહી શિલાદિત્ય પોતાનાં મહાલયમાં ચાલ્યા ગયા. ત્યાર બાદ રાજાનાં વર્તનનો મૂળ હેતુ લોકો પાસેથી જાણીને મામડિયાને ખુબજ દુ:ખ થયુ.
આમ તેને જે જે લોકો સામે મળ્યા તે વાંઝિયામેણા મારવા લાગ્યા. તેનાથી ખુબજ દુ:ખી થઈને વલ્લભીપુરથી પોતાના ગામ આવી પત્નીને રાજા સાથે થયેલ વાત માંડીને કરી. મામડિયાને જીદંગી હવે તો ઝેર જેવી લાગવા માંડી.
આમ પહેલેથી જ ભક્તિમય જીવન જીવતા મામડિયાએ ભગવાન શિવના શરણમાં માથુ ટેકવ્યું અને શિવાલયમાં શિવલીંગની સામે બેસીને નિશ્ચય કર્યો કે તેમની અરજ ભગવાન નહીં સ્વીકારે તો તેઓ પોતાનું મસ્તક ઉતારીને કમળપૂજા ચડાવશે.
મામડિયો ભગવાનની આરાધના કરવા લાગ્યો. આમ છતા કાંઈ સંકેત ન થયા અને પોતાનુ મસ્તક તલવારથી ઉતારવા લાગ્યા ત્યારે જ ભગવાન શિવ પ્રસન્ન થયા અને પાતાળલોકનાં નાગદેવતાની નાગપુત્રીઓ અને નાગપુત્ર તેમને ત્યાં સાત પુત્રીઓ અને એક પુત્ર તરીકે જન્મ લેશે તેવું વરદાન આપ્યું.
આમ મામડિયો તો ખુશ થઈ ગયો અને ઘરે જઈને તેની પત્નીને વાત કરી. તેની પત્નીએ ભગવાન શિવનાં કહેવા મુજબ મહા સુદ આઠમના દિવસે આઠ ખાલી પારણા રાખી દીધા જેમાં સાત નાગણીઓ અને એક નાગ આવી ગયા જે તરત જ મનુષ્યનાં બાળસ્વરૂપે પ્રગટ થયા. આમ મામડિયાને ત્યાં અવતરેલ કન્યાઓનાં નામ આવડ જોગડ તોગડ બીજબાઈ હોલબાઈ, સાંસાઈ જાનબાઈ અને ભાઈ મેરખિયો રાખવામાં આવ્યું.
ખોડિયાર માતાજીનું નામ પડવા પાછળની કથા એવી જાણવા મળે છે કે એક વખત મામડિયા ચારણનાં સૌથી નાના સંતાન એવા મેરખિયાને ખુબજ ઝેરી ગણાય તેવા સાપે દંશ દીધો હતો. જેની વાત મળતા જ તેના માતા પિતા અને સાતેય બહેનોના જીવ અદ્ધર થઈ ગયા અને ઝેર કેવી રીતે ઉતરે તેનો ઉપાય વિચારતા હતાં.
તેવામાં કોઈએ એવો ઉપાય બતાવ્યો કે પાતાળલોકમાં નાગરાજા પાસેથી અમૃતનો કુંભ સુર્ય ઉગે તે પહેલા લાવવામાં આવે તો મેરખિયાનો જીવ બચે તેમ છે.આ સાંભળીને બહેનોમાં સૌથી નાના એવા જાનબાઈ પાતાળમાંથી કુંભ લેવા ગયા.
તેઓ જયારે કુંભ લઈને બહાર આવતા હતા ત્યારે રસ્તામાં તેમને પગમાં ઠેસ લાગી અને તેથી તેમને ચાલવામાં તકલીફ પડતી હતી. આવુ બન્યુ ત્યારે તેના ભાઈ પાસે રહેલ બહેનને એવો સંકેત થયો કે આ જાનબાઈ ખોડી તો નથી થઈને?
ત્યારે ઝડપથી કુંભ લઈને આવી શકાય તે માટે જાનબાઈએ મગરની સવારી કરી જેથી તેનુ વાહન પણ મગર જ છે. જયારે તેઓ પાણીની બહાર આવ્યા ત્યારે ખોડાતા ખોડાતા આવતા હતાં તેથી તેનું નામ ત્યારથી ખોડિયાર પડયુ અને ત્યાર પછી લોકો તેને ખોડિયારનાં નામે જ ઓળખવા લાગ્યાં.
ખોડિયાર માતાનું વાહન મગર છે. ખોડિયાર માતા હિંદુ ધર્મમાં પૂજનીય દેવી છે. અને મગર તેમનું વાહન માનવામાં આવે છે. મગર સાથે તેમનું વિશેષ સંબંધ છે અને આ દર્શાવે છે કે તેઓ જીવનના તમામ સંજોગોમાં સહાયતા કરે છે.
ખોડીયાર માતાનું રાજપરા ગામમાં આગમન ધાર્મિક અને લોકગાથાઓ સાથે સંકળાયેલ છે. ખોડીયાર માતા હિન્દુ ધર્મના એક લોકપ્રિય દેવીઓમાંથી એક છે, અને રાજપરા તેમનું પૂજનીય સ્થાન માનવામાં આવે છે. ખોડીયાર માતાના ભક્તો અને અન્ય લોકકથા મુજબ માતા ગામના લોકોની રક્ષા કરવા અને તેમને આશીર્વાદ આપવા માટે ત્યાં આવ્યા હતા.
આવા ધાર્મિક પ્રસંગો અને દેવીઓના આગમન વિશે વિભિન્ન કથાઓ અને માન્યતાઓ વિસ્તૃત છે. જેમાં દેવીઓના અનુયાયી અને તેમના મહત્વને કારણે ગામનું નામ અથવા તેની સ્થાપના વિશેની વાતો પણ પ્રચલિત હોય છે.
ખોડીયાર માતાજી એ ગુજરાતમાં લોકપ્રિય દીવી છે.અને તેમને લોકો વિવિધ સમસ્યાઓથી રક્ષણ આપતી અને આરોગાવતી માનતા આવે છે. આ માતાજીનું એક પ્રસિદ્ધ મંદિરમાં આવેલા તળાવની બાજુમાં ગરબે ગળધરા છે. ગળધરા એટલે કે આ મંદિર પાસે પાણીનું તળાવ હોય છે જે મંદિરના મહિમાને વધારતું છે.
ખોડીયાર માતાજીના મંદિરમાં આવેલું ગળધરા તેમના ભક્તો માટે ખાસ મહત્વ ધરાવે છે. આ સ્થાને માતાજીની પૂજા કરવામાં આવે છે અને આ મોજામાં ભક્તો અને પ્રવાસીઓનું આગમન થાય છે.
સંસ્કૃતિ: ખોડીયાર માતાજી વિશે લોકગીતો કથા અને વાર્તાઓ લોકપ્રિય છે. ઘણા લોકો તેમના મનોરથ પૂરા કરવા માટે માતાજી પ્રત્યે ખાસ ભક્તિ ધરાવે છે.ઉત્સવ: અહીં દર વર્ષે ખાસ ઉત્સવ ઉજવવામાં આવે છે.જેમાં ભક્તો મોટી સંખ્યામાં ભેગા થાય છે.
કાગવડ ધામ જે ખોડીયારની મુક્તિના વિષયમાં જાણીતા છે. એ ગુજરાતના રાજકોટ જીલ્લામાં આવેલું એક પ્રખ્યાત ધામ છે. આ સ્થળ વિશેષ કરીને ખોડીયાર માતાના દર્શન માટે યાત્રિકો અને ભક્તોને આકર્ષે છે.
વિશેષતાઓ:
1. ધામનો મહત્વ: કાગવડ ધામને ખોડીયાર માતાના પવિત્ર સ્થળ તરીકે માનવામાં આવે છે. જ્યાં ભક્તો દર્શન કરવા અને આસ્થા સાથે પ્રાર્થના કરવા આવે છે.
2. સ્થાન: કાગવડ ધામ રાજકોટની નજીક આવેલું છે અને સરળ સુવિધાઓ સાથે સુલભ રીતે પહોંચવા માટે એક પર્યટન સ્થળ છે.
3. આંતરિક સજાવટ: મંદિરમાં સજાવટ અને શાંતિપૂર્ણ વાતાવરણ છે. જે ભક્તોને આધ્યાત્મિક શાંતિ પ્રદાન કરે છે.
4. ઉત્સવ: અહીં વિવિધ ઉત્સવો અને તહેવારો ઉજવવામાં આવે છે. જેમાં ખોડીયાર માતાના પ્રત્યે ભક્તિઓની શ્રદ્ધા પ્રદર્શિત થાય છે.
5. સૌજન્ય: અહીંયા ભક્તો માટે સવલતો થાળીઓ અને પૂજા વિધિઓની વ્યવસ્થા કરવામાં આવે છે.જ્યારે પણ તમે કાગવડ ધામની મુલાકાત લો છો ત્યારે અહીંની આધ્યાત્મિકતા અને શાંતિનો અનુભવ કરો.
મા ખોડીયાર હિંદુ ધર્મમાં વિશેષ સ્થાન ધરાવતી દેવીઓમાંની એક છે. અને નવરાત્રીના દિવસોમાં તેમની આરાધનાનો વિશેષ મહિમા છે. ખાસ કરીને ગુજરાત અને રાજસ્થાનમાં મા ખોડીયારની પૂજા ભક્તિપૂર્વક કરવામાં આવે છે.
નવરાત્રીનો મહિમા:
1. નવરાત્રિ દરમિયાન માતાની પૂજા: આ દિવસોમાં ભક્તો માને આરાધના માટે ઉપવાસ, જાગરણ અને ભક્તિ કરે છે. મા ખોડીયારને માતૃ શક્તિનું પ્રતિક માનવામાં આવે છે. જે રક્ષણ અને કલ્યાણ લાવે છે.
2. ભક્તિ અને રક્ષા: મા ખોડીયાર તેમની ભક્તોને આદ્યાત્મિક તેમજ શારીરિક રક્ષણ આપે છે. એવી માન્યતા છે કે આ સમયમાં મા દરેક દુઃખ અને મુશ્કેલીઓ દૂર કરે છે અને ભક્તોને નિર્ભયતા સંતોષ અને શક્તિ આપે છે.
3. ખાસ વિધિ વિધાન: નવરાત્રીમાં મા ખોડીયારની ખાસ આરતી અને ભજન કીર્તન થાય છે. ખોડીયાર માતાના મંદિરોમાં વિશેષ શ્રૃંગાર કરવામાં આવે છે. અને વિવિધ રૂપોમાં માની પૂજા કરવામાં આવે છે.
4. કથા અને લોકપ્રચલન: મા ખોડીયારની કથાઓ અને લોકદંતકથાઓના સંગીતમય અને નૃત્યમય પ્રસ્તુતિઓ પણ આ અવસરમાં કરવામાં આવે છે. જે ભક્તોમાં જુસ્સો અને વિશ્વાસનો પ્રગટ થાય છે.મા ખોડીયાર નવરાત્રીના નવ દિવસમાં વિક્રમ અને આરાધનાનું પ્રતિક છે. અને ભક્તો તેમની પ્રસન્નતા માટે આ દિવસો ભક્તિપૂર્વક ઉજવે છે.