ઉંચા કોટડા ચામુંડ માતાજી નો ઈતિહાસ ગઢ આધ્યાત્મિક અને ઐતિહાસિક મહત્વ ધરાવે છે. ઊંચા કોટડા ગામ ગુજરાતના ભાવનગર જિલ્લાના મહુવા તાલુકામાં આવેલું છે. જ્યાં માતા ચામુંડા દેવીની મંદિર પ્રસિદ્ધ છે.
ચામુંડ માતાજી અને કોટડા: ચામુંડ માતા શક્તિની સ્થાપક માનવામાં આવે છે અને માતા દુર્ગાનો ક્રોધ રૂપ છે. જ્ઞાની લોકોના મતે ચામુંડ માતા રાક્ષસ ચંડ અને મુંડનો નાશ કરનાર છે.જેથી તેમને ચામુંડા નામ મળ્યું.
ઉંચા કોટડામાં ચામુંડા માતાનું આ પ્રાચીન મંદિર વર્ષો જૂનું માનવામાં આવે છે. જે શ્રદ્ધાળુઓ અને યાત્રાળુઓ માટે આસ્થા અને ભક્તિનું કેન્દ્ર છે. આ મંદિરના ઇતિહાસ પ્રમાણે પ્રાચીન જહાભીલ દ્વારા આ મંદિરોની સ્થાપના કરવામાં આવી હતી. ચામુંડ માતા ભક્તોની રક્ષા કરતી હોવાના કિસ્સાઓ અને લોકકથાઓ સાથે જોડાયેલી છે.
મહત્વ અને પ્રસિદ્ધિ: ચામુંડ માતાજીના મંદિરને આસપાસના વિસ્તારોમાં એક મહત્વપૂર્ણ ધાર્મિક સ્થાન તરીકે માનવામાં આવે છે.અને વર્ષ દરમ્યાન મોટી સંખ્યામાં યાત્રાળુઓ અહિ દર્શન કરવા આવે છે. વિશેષ કરીને નવરાત્રી દરમ્યાન માતાજીના ભક્તો દ્વારા વિશેષ પૂજા અને ઉજવણી કરવામાં આવે છે.
ઉલ્લેખનીય તહેવારો: માતાજીના મંદિરે નવરાત્રી અને ચૈત્ર વ્રત દરમિયાન વિશાળ મેળા યોજાય છે.જેમાં લોકો માતાજીના આશીર્વાદ માટે મેળામાં ભાગ લે છે.આ ઈતિહાસ આસ્થાનો અને લોકકથાઓનો મિશ્રણ છે. જે આ સ્થાનને ગુજરાતમાં એક ધાર્મિક અને સાંસ્કૃતિક વારસો બનાવે છે.
ચામુંડા માતાના મુખ્ય તહેવારોમાં ખાસ કરીને નવરાત્રી અને ચૈત્ર નવરાત્રીનો સમાવેશ થાય છે. આ તહેવારો દરમિયાન માતાની ખાસ પૂજા-અર્ચના અને ઉપવાસ કરવામાં આવે છે. આ ઉપરાંત અષ્ઠમી અને નવમી તિથિના દિવસે પણ ચામુંડા માતાની વિશેષ પૂજા કરવામાં આવે છે. કેટલાક સ્થળોએ ગામની દેવી તરીકે ચામુંડા માતાને માનીને અલગ-અલગ મેળા અને ઉત્સવોનું આયોજન કરવામાં આવે છે.
ચામુંડા માતા હિંદુ ધર્મના શક્તિ મંગલાવલી દેવીમાંની એક સ્વરૂપ છે. જેને મહાકાળી અને દુર્ગાના ભયંકર સ્વરૂપ તરીકે માનવામાં આવે છે. માતા ચામુંડા દેવીઓના 64 યોગિનીઓ અને 10 મહાવિદ્યાઓમાંની એક છે.
પાનેરા અને ચામુંડા માતાના ઇતિહાસ:
1. ચામુંડા માતાનું ઉત્પત્તિ કથા: ચામુંડા દેવીનું ઉત્પન્ન દાનવો ચંડ અને મુંડને વિનાશ કરવા માટે થયું હતું. દેવી માહાસમુન્દિ દેવી છે.જેમણે આ દાનવોને મારવા માટે એમના ભયંકર સ્વરૂપ ધારણ કર્યું હતું. એથી તેઓ ચામુંડા માતા તરીકે જાણીતી થઈ.
2. પાનેરાનું મહત્વ: રાજસ્થાનના પાનેરા ગામમાં સ્થિત છે ચામુંડા માતાનું પવિત્ર મંદિર, જ્યાં હજારો શ્રદ્ધાળુઓ દર વર્ષે માતાના દર્શન કરવા આવે છે. કહેવાય છે કે આ મંદિરનું સ્થાપન રાજાઓના સમયકાળમાં થયું હતું, અને અહીં માતા ચામુંડા શક્તિનું મહત્વ ધરાવે છે.
3. આસ્થાનો કેન્દ્ર: પાનેરાનું મંદિર શ્રદ્ધાળુઓ માટે શાંતિ અને દૈવી શક્તિનું કેન્દ્ર છે. આ મંદિરનું ઐતિહાસિક અને આધ્યાત્મિક મહત્વ એમ માનવામાં આવે છે કે માતા ચામુંડા અહીં નિર્વિકાર રીતે બિરાજમાન છે.
4. ધાર્મિક અને સાંસ્કૃતિક પ્રસંગો: નવરાત્રી અને અન્ય મહત્ત્વના તહેવારો દરમ્યાન પાનેરા ધામમાં વિશેષ પૂજા, યજ્ઞ અને ધાર્મિક ઉજવણી થાય છે.આ માટે પાનેરાનું મંદિર ચામુંડા માતાની વિશેષ શ્રદ્ધા ધરાવનારાઓ માટે મહત્વ ધરાવે છે.
ભાવનગરના મહુવા તાલુકામાં સાગર ટટે ઉંચા કોટળા ગામ નજીકી ટેકરીપરગઢ કોટળા તરીખે ઓડખાતા ચામુંડા માતાજીના આ સ્થાનકનું અનેરો ઇતિયાસ રહેલો છે
ગોહીલવાડના શક્તિ તિર્થોમાં ઉંચું સ્થાન ધરાવતા ઉંચા કોટળા વાડીમાં ચામુંડાનું દેવસ્લોક વાયકા પ્રમાણે વર્સો પેહલા મારવાડ માં જહાંજી ભીલ અને તેમના પતની વાલબાઈ કૂળદેવિમા પ્રાથના સાંપડી માતાજીએ જહાંજી ભીલને કાઠ્યાવાળની તર્તિ પર દરીયા બાજુ જવાનું કહ્યુ તેસમય જતા તેમની પતનીને સારા દિવ્સો જવા લાગ્યા પણ પૂત્રનો જન્મ થાય છે.
જહાંજી ભીલનુઅને હમીર આહિરના નેહડે મુકી આવે છે હમીર આહિર આસ્રાના ધર્મનું પાલણ કરીને કાળ્યા ભીલને માતાજી તેને પ્રસન થઇને કહે છે કે હે કાળ્યા તું વહાણ લૂટ તો ભલે લૂટ પણ યાદ રાખજે ખાલી અધરમીના વાણ લુટજે માતાજી તેને રજા આપવાની ના પાડે છે.
કાળીયા ભીલ ના પાડવા છતા પણ દરીયામાં વહાણ લુટવા જાય છે.અને પકડાય જાય છે.અને ચામુંડા માં ફિરંગ્યોની ક્યાદમાંથી છોડાવે છે અને પછી કાળયો ભીલ માતાજી રજા લય ને વાણ લુટવા જાય છે.