ગાંધીજીના જીવન પ્રસંગો

મહાત્મા ગાંધીજીનો જન્મ 2 ઓક્ટોબર 1869ના રોજ ગુજરાત રાજ્યના પોરબંદર શહેરમાં થયો હતો.

મહાત્મા ગાંધીના માતા પિતા વિશે માહિતી નીચે મુજબ છે.
પિતા: કરમચંદ ઉત્તમચંદ ગાંધી કબા ગાંધી કરમચંદ ગાંધીને કબા ગાંધી તરીકે ઓળખવામાં આવતા તેઓ પોરબંદરના મુખ્ય મંત્રી દીવાન હતા. કરમચંદ એક સચોટ અને નિષ્પક્ષ પ્રશાસક હતા પરંતુ ખૂબજ મોટા પાયે શિક્ષણ પ્રાપ્ત ન કર્યું હતું. તેમનું લગ્ન જીવન ચાર વખત થયેલું. મહાત્મા ગાંધી તેમના ચોથી પત્ની પુતળીબાઈમાંથી જન્મેલા પુત્ર હતા.

માતા: પુતળીબાઈ પુતળીબાઈ ખૂબ જ ધાર્મિક ધર્મપ્રિય અને ભક્તિમય સ્ત્રી હતી. તેમની જીવનશૈલી જૈન ધર્મની ભાવનાઓથી પ્રભાવિત હતી. જેમાં સાવધાનીપૂર્વક આહાર અને કર્મકાંડનું પાલન કરવું જરૂરી હતું. તેઓ વિધાન ઉપવાસ અને પ્રાર્થનામાં ગહન વિશ્વાસ ધરાવતા હતા જે મહાત્મા ગાંધીના વ્યક્તિત્વમાં દેખાતી પ્રેરણા આપતી હતી.

આ માળા ખૂબ જ સાધારણ પરંતુ ઉંચા આદર્શ ધરાવતી હતી જેના કારણે ગાંધીજીના જીવનના મૌલિક તત્વો આદર્શવાદ અને સત્યના પ્રત્યે આસ્થામાં પ્રકટ થાય છે.

મહાત્મા ગાંધીનું બાળપણ; ખૂબ જ સરળ અને સાધારણ હતું. તેમની જન્મ તારીખ 2 ઓક્ટોબર 1869 હતી અને તેમનો જન્મ પોરબંદર ગુજરાતમાં થયો હતો. ગાંધીજીના પિતા કરમચંદ ગાંધી પોરબંદરના દીવાન હતા અને તેમની માતા પુતલિબાઈ ખૂબ જ ધાર્મિક અને સંસ્કારી સ્ત્રી હતી.

બાળપણમાં ગાંધીજી નાજુક અને શાંત સ્વભાવના હતા; તેમનું સંસ્કાર આલેખન મુખ્યત્વે તેમના માતાના ધાર્મિક જીવનપ્રતિ યોગ્ય હતો. પુતલિબાઈ આદર્શ પવિત્ર જીવન જીવી અને ઉપવાસ પ્રાર્થના જેવા આચારને ખૂબ મહત્વ આપતી. આ બધાનો મહાત્મા ગાંધીના જીવન અને વિચારસરણી પર ઊંડો પ્રભાવ પડ્યો.

તેવી જ રીતે બાળપણમાં ગાંધીજીનો પ્રભાવ તેમની આસપાસના વાતાવરણ હિંદુ અને જૈન ધર્મના સિદ્ધાંતો અને પોતાના પરિવારમાં જોવા મળતા નૈતિક મૂલ્યો દ્વારા ઘડાયો.

મહાત્મા ગાંધી મોહનદાસ કરમચંદ ગાંધી નું પ્રાથમિક અને માધ્યમિક શિક્ષણ રાજકોટ અને પોરબંદરમાં થયું હતું. પ્રાથમિક શિક્ષણ: ગાંધીજીએ પોરબંદર અને રાજકોટમાં પ્રાથમિક અને માધ્યમિક શિક્ષણ લીધું.

કોલેજ: 1888માં તેઓ કાયદાનું અભ્યાસ કરવા માટે ઇંગ્લેન્ડ ગયા હતા અને લંડનના University College London માં પ્રવેશ લીધો. 1891માં તેઓ કાયદાના અભ્યાસ પૂરો કરીને બેરિસ્ટર બન્યા.

ગાંધીજીનું મુખ્ય શિક્ષણ લંડનમાં કાયદામાં થયું હતુ અને તે પછી તેમણે દક્ષિણ આફ્રિકામાં તથા ભારતમાં સમાજસેવામાં અને સ્વતંત્રતા આંદોલનમાં મહાન ભૂમિકા નિભાવી.

મહાત્મા ગાંધીજીએ તેમની વકીલાતની ડિગ્રી લંડન ઇંગ્લેન્ડના ઈનર ટેમ્પલ (Inner Temple)માંથી મેળવી હતી. 1888માં તેઓ લંડન ગયા અને ત્યાં ત્રણ વર્ષના અભ્યાસ બાદ 1891માં વકીલ બન્યા.

મહાત્મા ગાંધીના લગ્ન કસ્તુરબા ગાંધી સાથે થયા હતા. તેઓનો લગ્ન સમારોહ 1883 માં જયારે ગાંધીજી માત્ર 13 વર્ષના હતા અને કસ્તુરબા 14 વર્ષના હતા ત્યારે યોજાયો હતો.

મહાત્મા ગાંધી અને કસ્તુરબા ગાંધીને ચાર પુત્રો હતા
1. હરિલાલ ગાંધી (1888–1948)
2. મણિલાલ ગાંધી (1892–1956)
3. રામદાસ ગાંધી (1897–1969)
4. દેવદાસ ગાંધી (1900–1957)

ગાંધીજીના જીવનમાં તેમના પરિવારનું મહત્વપૂર્ણ સ્થાન હતું અને તેઓના છોકરાઓના જીવનમાં પણ તેમના મૂલ્યો અને વિચારધારાનો અસરકારક પ્રભાવ રહ્યો હતો.

મહાત્મા ગાંધીની વિચારધારા માનવતા સત્ય અહિંસા અને સ્વરાજ પર આધારિત હતી. તેમની મુખ્ય ફિલસૂફી આ હતી

1. અહિંસા (Non-Violence): ગાંધીજી માનતા કે કોઈપણ પ્રકારના હિંસક વિધેયોનું સમર્થન ન કરવું જોઈએ. તેઓ હંમેશા શાંતિપૂર્ણ વિરોધ અને હિંસા વિના સંઘર્ષના માર્ગે ચાલ્યા.

2. સત્ય (Truth): સત્યનો અનુસરો હંમેશા મહત્વપૂર્ણ છે. એ માન્યતા હતી. તે માનતા કે વ્યક્તિએ જીવનમાં ક્યારેય અસમંજૂસ અને ખોટું બોલવું ન જોઈએ.

3. સર્વોદય (Welfare of All): ગાંધીજીનું મંતવ્ય હતું કે દરેક વ્યક્તિના કલ્યાણ માટે સમાજને કામ કરવું જોઈએ. તેઓ ચાહતા કે સમાજમાં ગરીબી ભેદભાવ અને અસમાનતાને દૂર કરવી જોઈએ.

4. સ્વરાજ (Self-Rule): ગાંધીજીનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય હતો કે ભારતને બ્રિટિશ શાસનથી મુક્ત કરવું પણ તે સ્વરાજ માત્ર રાજકીય નથી સમાજિક અને આધ્યાત્મિક મુક્તિ પણ તેમાં સમાવિષ્ટ છે.

5. સ્વાવલંબન (Self-Reliance): તેમની માન્યતા હતી કે વ્યક્તિએ સ્વાવલંબન અને સ્થાનિક ઉત્પાદનો પર ધ્યાન આપવું જોઈએ. ચરખા દ્વારા બનાવેલા કાપડ અને ગ્રામીણ ઉદ્યોગોનો તેમણે મોટા પ્રમાણમાં પ્રચાર કર્યો.

6. શાંતિપૂર્ણ વિરોધ (Civil Disobedience) તેમણે ગેર ન્યાયી કાયદાઓનો શાંતિપૂર્ણ રીતે વિરોધ કરવાની રીત તરીકે આ પરિભાષા આપી. દાંડી કૂચ અને અન્ય આંદોલનો આ વિચારનો આદર્શ ઉદાહરણ છે.આ વિચારધારા દ્વારા તેમણે ભારતને આઝાદી અપાવવા અને સમાનતા અને અહિંસા પર આધારિત સમાજના નિર્માણમાં યોગદાન આપ્યું.

મહાત્મા ગાંધી દ્વારા 1930 માં થયેલી દાંડીકૂચ (સોલ્ટ માર્ચ) ભારતના સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામમાં એક મહત્ત્વપૂર્ણ આંદોલન હતું. બ્રિટિશ રાજ દ્વારા લાદવામાં આવેલા લઘુતામતક અન્યાયી કરનો વિરોધ કરવા માટે આ યાત્રા શરૂ કરવામાં આવી હતી. ખાસ કરીને, આ યાત્રાનો ઉદ્દેશ ઇંગલિશ શાસન દ્વારા લાદવામાં આવેલા મીઠાના કાનૂનનો વિરોધ કરવો હતો, જે મુજબ ભારતીયોને મીઠું બનાવવાનું અને વેચવાનું મનાઈ હતું, અને મીઠા પર ભારે કર લગાડવામાં આવ્યો હતો.

દાંડીકૂચ યાત્રા વિશે મુખ્ય બાબતો:

1. તારીખ: 12 માર્ચ 1930 – 6 એપ્રિલ 1930
2. સ્થાન: સાબરમતી આશ્રમ. અમદાવાદ થી દાંડી નાવસારી
3. અંતર: 240 માઇલ (384 કિ.મી.)
4. સમયગાળો: 24 દિવસ
5. ગાંધીજીના સાથી: આ યાત્રામાં ગાંધીજી સાથે 78 સાથીઓ હતા પરંતુ માર્ગમાં ઘણા લોકોએ આ પ્રતિકારને સમર્થન આપ્યું.

આ દાંડીકૂચની શરૂઆત 12 માર્ચ 1930ના રોજ અમદાવાદના સાબરમતી આશ્રમથી થઈ હતી. જ્યાંથી ગાંધીજી અને તેમના સાથીઓ દાંડી ગામ તરફ મીઠા બનવવા માટે ચાલ્યા હતા. 6 એપ્રિલના દિવસે દાંડી પહોંચ્યા પછી ગાંધીજીએ તટીય વિસ્તારમાં મીઠું લઈ બ્રિટિશ કાનૂનનો ભંગ કર્યો.

આ આંદોલન ભારતભરમાં મીઠા બનાવીને મીઠાની ચોરી કરીને અને મીઠા સાથે જોડાયેલા અન્ય વિરોધ પ્રદર્શનોના રૂપમાં ફેલાયું. આ ઘટનાએ અખિલ ભારતીય સ્વતંત્રતા આંદોલનને એક નવી દિશા આપી અને અનેક દેશભરમાં આંદોલનકારો જેલમાં નાખવામાં આવ્યા.

દાંડીકૂચ ભારતના સ્વાતંત્ર્ય માટેના લડતની મુખ્ય ઘટના બની જે બાદ બ્રિટિશ રાજ પર આંતરરાષ્ટ્રીય દબાણ વધ્યું અને આ આંદોલન ભારતની આઝાદીના આદિપત્રના સ્વરૂપમાં ચર્ચાય છે.

મહાત્મા ગાંધીજીના જીવનકાળ દરમિયાન અનેક મહત્વપૂર્ણ સત્યાગ્રહ આંદોલનો યોજાયા જે ભારતના સ્વતંત્રતા સંગ્રામમાં ખૂબ જ પ્રભાવશાળી રહ્યા. અહીં Gandhi દ્વારા હાથ ધરાયેલા કેટલાક મુખ્ય સત્યાગ્રહ આંદોલનોની યાદી છે:

1. ચમ્પારણ સત્યાગ્રહ (1917): આ તેમની પ્રથમ મોટી રાજકીય આંદોલન હતી.જેમાં તેમણે બિહારના ચંપારણ જિલ્લામાં ખેડૂતોને વિરોધ કરવા મદદ કરી, જેમણે બ્રિટિશ કરાર હેઠળ નમણકરના ખેતીમાં મોટા પાયે શોષણનો સામનો કરવો પડતો હતો.

2. ખેડા સત્યાગ્રહ (1918): ખેડા જિલ્લામાં ખેડૂતોને દુશ્કાળ અને કર ના માફીના મુદ્દે મદદ કરવા માટે આ આંદોલન શરૂ કર્યું ખેડૂતોને કરમાં છૂટ આપવામાં આવી અને તેઓને મોટી રાહત મળી.

3. અહમદાબાદ મિલ સંઘર્ષ (1918): મજૂરોને ન્યાય અપાવવાના હેતુથી આ આંદોલન યોજાયું હતું જ્યાં મિલ કર્મચારીઓને ઉચ્ચ મહેનતાણાની માંગણીઓ માટે સહકાર આપ્યો હતો.

4. રોલેટ સત્યાગ્રહ (1919): રોલેટ એક્ટનો વિરોધ કરવા આ સત્યાગ્રહ શરૂ કરવામાં આવ્યો જેકણે તત્કાલીન બ્રિટિશ સરકારને ભારતીય નાગરિકો પર કાયદાકીય કાર્યવાહી વિના ધરપકડ કરવાની શક્તિ આપી હતી.

5. અસહકાર આંદોલન (1920-1922): અંગ્રેજોની અન્યાયી નીતિઓ સામે અહિંસક માર્ગે વિવાદ કરવા આ આંદોલન હાથ ધરાયું. આ આંદોલનનો ઉદ્દેશ વિદેશી વસ્તુઓનો બહિષ્કાર અને સ્વદેશી અપનાવવાનો હતો.

6. દાંડી કૂચ (1930): 12 માર્ચ, 1930ના રોજ મીઠા ઉપરના કરને લઈને આ પ્રખ્યાત સત્યાગ્રહ યોજાયો. દાંડી કૂચે મીઠાના કાનૂનનો ભંગ કર્યો અને સમગ્ર દેશમાં અંગ્રેજો સામે પ્રતિકાર કર્યો.

7. ક્વિટ ઇન્ડિયા આંદોલન (1942): આ એ સૌથી મહત્વપૂર્ણ આંદોલન હતું, જેમાં ગાંધીજીએ કરો યા મરોના મંત્ર સાથે અંગ્રેજોને ભારત છોડવાની ખુલ્લી માંગ કરી.આ તમામ આંદોલનો ભારતીય સ્વતંત્રતા માટેના સંઘર્ષમાં અભૂતપૂર્વ હતા અને ગાંધીજીના અહિંસક સત્યાગ્રહના સિદ્ધાંતની અસરકારકતા દર્શાવતા હતા.

ગાંધીજીને રાષ્ટ્રીય પિતા તરીકેનું બિરુદ મહાત્મા ગાંધીના કાર્ય અને ભારતના આઝાદી માટેના તેમના યોગદાનને માન્યતા આપતી રીતે આપવામાં આવ્યું. આ બિરુદ તેમને 1947માં ભારતના સ્વતંત્રતા પ્રાપ્ત થયા પછી આપવાનું શરૂ થયું. ગાંધીને આ બિરુદ આપનાર મુખ્ય વ્યક્તિઓમાં તેમનાં અનુયાયીઓ સમકાલીન નેતાઓ અને ભારતીય જનતાનો સમાવેશ થાય છે.

મહાત્મા ગાંધીનું જીવન ભારતીય સ્વાતંત્ર્ય આંદોલન માટે અત્યંત મહત્વપૂર્ણ રહ્યું. તેમણે સંવેદનશીલતા અહિંસા અને સત્યના આધારે આંદોલન ચલાવ્યું. તેમના જીવનમાં કેટલીક મહત્વપૂર્ણ બાબતો આ પ્રમાણે છે:

1. અહિંસા અને સત્યના સિદ્ધાંતો: ગાંધીજીનું માનવું હતું કે અહિંસા અને સત્ય દ્વારા જ બળાત્કાર અને જુલ્મ સામે લડવું શક્ય છે. તેમણે આ સિદ્ધાંતોને પ્રત્યે વચનબદ્ધ રહ્યા.

2. સ્વદેશી આંદોલન: 1900માં બ્રિટિશ શાસન સામે સ્વદેશી ઉત્પાદનોને પ્રોત્સાહન આપવા માટે તેમણે દેશભક્તિના આંદોલન શરૂ કર્યું. જેમાં અંગ્રેજી માલનો Boycott કરવાની આહ્વાન કરવામાં આવ્યું.

3. સલ્ટ સિદ્ધાંત: 1930માં ગાંધીજી દ્વારા ચાલેલું માનવતાના સ્વરૂપે કરવામાં આવેલા ચલનમરચા યાત્રા મુખ્યત્વે આંદોલનની બન્યું જેના દ્વારા તેમને બ્રિટિશો પાસેથી આઝાદી મેળવવા માટે મહત્વપૂર્ણ પ્રગતિ થઈ.

4. એકતા અને સર્વધર્મ સમભાવ: તેમણે હંમેશા અફગાનિસ્તાન અને અન્ય ધર્મો વચ્ચે એકતા અને સહિષ્ણુતાને પ્રોત્સાહિત કર્યું.

5. ભારતના આઝાદીના નાયક: મહાત્મા ગાંધીને ભારતના સ્વાતંત્ર્યના નેતૃત્વ માટે અજવાળુંનું સ્થાન મળ્યું અને તેઓ બાપુ અથવા રાષ્ટ્રપિતા તરીકે ઓળખાયા.ગાંધીજીનો માર્ગદર્શક સાહસ તેમના જીવનનાં ઉદેશ્યો અને સમર્પણ આજે પણ લોકોને પ્રેરણા આપે છે.

મોહનદાસ કરમચંદ ગાંધી જેને ગાંધીજી તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. તેમનું મૃત્યુ 30 જાન્યુઆરી 1948ને થયો. તેમને ન્યુક્લિયસ માર્તિન લૂથર કિંગ તરીકે ઓળખાતા નાથુરામ ગોડસે દ્વારા એક પરંપરાગત હિંસા સાથે ગોળી મારીને હત્યા કરવામાં આવી હતી. ગાંધીજી વિશ્વ શાંતિ અને સદભાવના માટે કઠોર પ્રતિબદ્ધ હતા અને તેમના જીવનનું ટાર્ગેટ હિંસા વિરુદ્ધ અને અન્યાય વિરુદ્ધ હતો……