ભગવાન ગણપતિ જેમને ગણેશ વિઘ્નહર્તા; અને એકદંત તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. તેમનો જન્મ હિંદુ પુરાણોમાં વિવિવધ રીતે વર્ણવવામાં આવ્યો છે. મુખ્યત્વે પાર્વતી માતા અને ભગવાન શિવ સાથે જોડાયેલી કથા પ્રચલિત છે.
કથાનું સંક્ષિપ્ત વર્ણન
માતા પાર્વતી એક વખત પોતાના મહલમાં સ્નાન કરવાનું નક્કી કરે છે. તે વખતે તેમને કોઈએ તેમની ફરજિયાત સુરક્ષા માટે એક રક્ષણકર્તાની જરૂર હતી. તેથી માતા પાર્વતીએ પોતાના શરીર પરથી ચંદનનો પેસ્ટ લઈ. તેનું મૂર્તિ બનાવી અને તેને પ્રાણ ફૂંકીને જીવંત બાળક બનાવી દીધું. આ બાળકને તેમનો પુત્ર ગણાવીને તેમની રક્ષા કરવા માટે પ્રહરાની ભૂમિકા સોંપી હતી.
જ્યારે પાર્વતી માતા સ્નાન કરી રહી હતી; ત્યારે ભગવાન શિવ ત્યાં આવે છે. ગણેશ જેઓ પોતાના માતા દ્વારા સુરક્ષા માટે નિમણૂક કરાયેલા હતા તેઓએ ભગવાન શિવને અંદર જવા દેતા અટકાવ્યા. આને કારણે ભગવાન શિવ ક્રધીત થયા અને તેમની સાથે યુદ્ધ કર્યું જેમાં ગણેશનું માથું કાપી નાખ્યું.
પાર્વતી માતા આ વાત સાંભળી ઘણા દુઃખી થઈ ગઈ અને ભગવાન શિવને ગણેશને પુનઃજીવિત કરવાની વિનંતી કરી. શિવ ભગવાને આ વાત સ્વીકારી અને આદેશ આપ્યો કે જે જીવનું માથું પ્રથમ મળે તે લાવવું. દૂતોએ એક હાથીનું માથું લાવ્યું અને શિવ ભગવાને તે માથું ગણેશના શરીર પર મૂક્યું અને તેને પુનર્જીવિત કર્યું. ત્યારબાદ તેમને ગણપતિ અથવા ગણેશ તરીકે પૂજવામાં આવવા લાગ્યા. આ કથા હિંદુ ધર્મમાં ખૂબ પ્રચલિત છે અને ભગવાન ગણપતિને વિધ્નોનો નાશકર્તા અને શિખરદાતા માનવામાં આવે છે.
ગણપતિ દાદાને બે પત્નીઓ હતી. રિદ્ધિ અને સિદ્ધિ. હિંદુ ધર્મમાં ગણપતિને વિઘ્નહર્તા અને બુદ્ધિ વિદ્યા અને સમૃદ્ધિના દેવતા તરીકે પૂજવામાં આવે છે.અને તેની પત્નીઓ આ જ ગુણોને પ્રતિકરૂપ છે.
1. રિદ્ધિ: રિદ્ધિનો અર્થ સમૃદ્ધિ છે. ગણપતિની પત્ની તરીકે રિદ્ધિ સુખ-સમૃદ્ધિ સમૃદ્ધિ અને લાભનું પ્રતિક છે.
2. સિદ્ધિ: સિદ્ધિનો અર્થ સિદ્ધિઓ અને સફળતાઓ સાથે જોડાયેલ છે. સિદ્ધિ વિઘન વિદ્યા અને તર્કશક્તિનું પ્રતિક છે.આવી રીતે રિદ્ધિ અને સિદ્ધિ બંને સમૃદ્ધિ અને જ્ઞાનના દ્વંદ્વ રૂપો છે. ગણપતિ અને તેમની પત્નીઓ સાથે હિંદુ પુરાણોમાં જ્ઞાન અને સમૃદ્ધિનું સંયોજન બતાવવામાં આવ્યું છે.
ગણપતિ દાદાના બે પુત્રો હતા: શુભ અને લાભ
1. શુભ: શાંતિ સુખ અને સમૃદ્ધિનું પ્રતિક છે.
2. લાભ : લાભ અને સમૃદ્ધિનું પ્રતિક છે. આ બંનેના નામો પ્રતીકાત્મક છે. જે લોકોના જીવનમાં સુખ અને સમૃદ્ધિ લાવવાની કામનાઓ સાથે જોડાયેલા છે.
ગણપતિ દાદા અને શિવજી સાથે જોડાયેલો એક પ્રસંગ પુરાણોમાં આવે છે. જે બહુ પ્રખ્યાત છે. આ પ્રસંગમાં ગણપતિનો જન્મ અને શિવજી સાથેની ટક્કરનો ઉલ્લેખ છે.
માતા પાર્વતી એક દિવસ તેમના ગૃહમાં સ્નાન કરી રહ્યા હતા;. તે સમયે કોઈ પણ ભીતર ન આવે તે માટે તેમણે તીલક મૂકીને તેમના શરીરના મેલમાંથી એક બાળક બનાવ્યો. તે બાળકને જીવંત બનાવીને માતા પાર્વતીએ તેનું નામ ગણેશ રાખ્યું અને કહ્યું કે મારા સ્નાન પૂરે નહીં થાય ત્યાં સુધી કોઈને અંદર આવવા દેતા નહીં. ગણેશjiએ માતાની આજ્ઞાનું પાલન કરવાનું સ્વીકાર્યું.
અત્યારે શિવજી તેમના ગૃહમાં આવ્યા પણ જ્યારે તેઓ અંદર જવા લાગ્યા ત્યારે ગણેશjiએ તેમને રોકી દીધા અને કહ્યું કે માતા આજ્ઞા આપી છે કે કોઈને અંદર ન જવા દેવું આથી શિવજીને ગુસ્સો આવ્યો અને તેમણે ગણેશji સાથે યુદ્ધ કરવાનું નક્કી કર્યું.
શિવજી અને ગણેશji વચ્ચે ઘમાસાણ યુદ્ધ થયું;. છેવટે શિવજીએ તેમનો ત્રિશૂલ ઉપયોગ કરીને ગણેશjiનું માથું કાપી નાખ્યું. માતા પાર્વતી જ્યારે આ ઘટના વિશે જાણે છે. ત્યારે તે ખૂબ દુઃખી થાય છે અને શિવજીને પોતાના પુત્રને જીવંત કરવાનું આદેશ આપે છે. ત્યાં પછી શિવજી અને અન્ય દેવતાઓએ સાથે મળીને હાથીનું માથું લાવીને ગણેશjiના શરીર સાથે જોડ્યું. આ રીતે ગણેશjiને હાથીનું માથું મળ્યું અને તેઓ ગણપતિ તરીકે ઓળખાયા આ પ્રસંગ પછી ગણેશji વિઘ્નહર્તા અને પ્રથમ પૂજ્ય દેવ તરીકે પૂજવામાં આવ્યા.
ગણપતિ દાદા અને મહર્ષિ વાલ્મિકી સાથેનો રામાયણ રચનાનો પ્રસંગ પૌરાણિક કથાઓમાં મહત્વનો છે.
મહર્ષિ વાલ્મિકી એક મહાન રિષિ હતા જેઓ આદિકવિ તરીકે જાણીતા છે. રામાયણની રચના કરવા માટે તેમણે ભગવાન ગણપતિને આહ્વાન કર્યું. વાળ્મિકી પાસે ભગવાન શ્રીરામના જીવનને વર્ણન કરવા માટે એક વિશેષ મહાકાવ્ય રચવાનું કાર્ય હતું. પરંતુ આ કામને યોગ્ય રીતે અને નિર્વિઘ્ને પૂર્ણ કરવા માટે તેમને સહાયતાની જરૂર હતી. તેથી તેમણે ભગવાન બ્રહ્માજીને ઉપાસના કરી અને માર્ગદર્શન માટે વિનંતી કરી. બ્રહ્માજીએ તેમને ભગવાન ગણેશના શરણમાં જવાની સલાહ આપી.
ભગવાન ગણેશને તેમણે પ્રાર્થના કરી; કે હું એક મહાન ગ્રંથ રામાયણની રચના કરવા માંગુ છું. મને આ કાર્યમાં તમારો સહયોગ જોઈએ છે.ગણેશજી વાલ્મિકીની ભક્તિથી પ્રસન્ન થયા અને સહમત થયા કે તેઓ લખશે પરંતુ શરત મૂકી કે વાલ્મિકી બિનવિરામ બોલતા રહેવું પડશે નથી તો તેઓ લખવાનું બંધ કરી દેશે.
વાલ્મિકી રાજી થયા અને ગણેશજીની સહાયથી રામાયણની રચના શરૂ કરી; વાલ્મિકી બુદ્ધિપ્રમાણે શ્લોકો બોલતા ગયા અને ગણેશજી ઝડપથી તે શ્લોકો લખતા રહ્યા. આ રીતે રામાયણની રચના પૂર્ણ થઈ અને એ આજ સુધીમાં એક પવિત્ર ગ્રંથ તરીકે લોકપ્રિય છે.
ગણપતિ દાદા કે શ્રી ગણેશને હિન્દુ ધર્મમાં વિઘ્નહર્તા; અને બુદ્ધિના દેવતા તરીકે માનવામાં આવે છે. પરંતુ તેમનું વર્ણન એક યોદ્ધા તરીકે પણ જોવા મળે છે. પુરાણોમાં શ્રી ગણેશની ઘણી બધી વાર્તાઓ અને લીલાઓ વર્ણવવામાં આવી છે જેમાં તેમણે દાનવો અને અસુરો સાથે યુદ્ધ કર્યું હતું.
એક જાણીતી વાર્તામાં તેઓએ ગજાસુર નામના દાનવનો વધ કર્યો હતો. ગજાસુર, એક ભયાનક રાક્ષસ, ભગવાન શિવને ત્રાસ આપતો હતો. ગણેશે તેને પરાસ્ત કર્યો અને પોતાના માતા-પિતા, ભગવાન શિવ અને માતા પાર્વતીને સુખ આપ્યું. ગણપતિ દાદાને તેમના શસ્ત્રો જેવા કે પરશુ (કુહાડી) મોદક અંકુશ અને પાશ દ્વારા યોદ્ધાની જેમ દર્શાવવામાં આવે છે.
ગણપતિ દાદાનું વાહન ઉંદર છે; જેને મૂષક કે મૂષકરાજ કહેવાય છે. હિંદુ ધર્મના મતે દરેક દેવતાનું એક વાહન હોય છે. જે તેમનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે અને તેમનાં ગુણધર્મો અને સંકેતોને વ્યાખ્યાયિત કરે છે. ગણપતિનું વાહન ઉંદર તે એક પ્રતીકાત્મક અર્થ ધરાવે છે.
બુદ્ધિ અને વિચારશક્તિ
ગણેશ બુદ્ધિ અને જ્ઞાનના દેવ છે. ઉંદર નાના છિદ્રોમાંથી પસાર થઈ શકે છે અને દરેક જગ્યાએ પહોંચી શકે છે, જે તેની ચપળતા અને વિચક્ષણતા દર્શાવે છે. ઉંદરનું આ ગુણ ગણેશ દાદાની બુદ્ધિ અને ચતુરાઈને પ્રતિકાત્મક રીતે દર્શાવે છે.
અહંકાર પર વિજય:
ઉંદર સામાન્ય રીતે અહંકારનું પ્રતીક માનવામાં આવે છે. ગણેશ દાદા તેને પોતાના વાહન તરીકે ઉપયોગ કરીને દર્શાવે છે કે તેમણે અહંકાર પર વિજય મેળવ્યો છે અને તેઓ વિનમ્રતા અને નમ્રતાના સ્વરૂપ છે.
વૈશ્વિક સંકેત:
ઉંદરનો આકાર નાનો અને તેને કોઈ પણ જગ્યાએ પ્રવેશ મળી શકે છે.જે ગણેશ દાદાના સર્વવ્યાપકતાનો સંકેત આપે છે. તે દર્શાવે છે કે તેઓ દરેક જગ્યાએ હાજર છે અને તેમને કોઈપણ અવરોધ રોકી શકતું નથી. મૂષક સાથે ગણપતિનું આ જોડાણ તેમના વિવિધ ગુણો અને વિધ્નો પર વિજય પ્રાપ્ત કરવાની શક્તિનું પ્રતિક છે.
ગણપતિ જેને વિઘ્નહર્તા અને વિનાયક તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.હિન્દુ ધર્મમાં આદ્ય દેવ ગણાય છે. ગણપતિ શિવ અને પાર્વતીજીના પુત્ર છે. તેમણે તેમના માતા-પિતાના પ્રિય અને પ્રખ્યાત ગણ તરીકે સ્થાન મેળવ્યું છે. તેમનો સ્વભાવ મૈત્રીપૂર્ણ પ્રેમાળ અને દયાળુ છે.
ગણપતિના વિશેષ ગુણધર્મો:
પ્રિયતા અને શ્રદ્ધા: પાર્વતીજી ગણપતિને ખૂબ પ્રેમ કરતી હતી કારણ કે તેમણે પોતે તેમને પોતાની શક્તિથી બનાવ્યા હતા. શિવજી પણ ગણપતિને પોતાના પ્રિય ગણ તરીકે માને છે અને તેમના વિના કોઈ કાર્ય શરૂ નથી કરતા.
બુદ્ધિ અને જ્ઞાનના દેવ: ગણપતિ જ્ઞાન અને બુદ્ધિના દેવ છે. તેમણે ખૂબ જ બુદ્ધિશાળી ગણાય છે અને દરેક કાર્ય પહેલાં તેમની પૂજા કરવામાં આવે છે જેથી તે કાર્ય વિઘ્નમુક્ત થાય.
વિઘ્નહર્તા: ગણપતિને વિઘ્નહર્તા એટલે કે તમામ અવરોધો અને વિઘ્નોને દૂર કરનાર ગણવામાં આવે છે. શિવ અને પાર્વતીજી તેમને પોતાના કાર્યોમાં સહાયકારી માનતા હતા.
મોદક અને મૂશક: ગણપતિ દાદાનું પ્રિય ભોજન મોદક છે અને તેમની વાહન મૂશક છે. તેઓ સામાન્ય રીતે પોતાના મૂશક પર સવારી કરે છે. જેનો અર્થ છે કે તેઓ દુરગમ પરિસ્થિતિઓમાં પણ ઝડપથી પહોચી જાય છે. શિવ અને પાર્વતી માટે ગણપતિના મહત્વના પરિપ્રેક્ષ્યમાં તેમને આશિર્વાદરૂપ માનવામાં આવે છે. અને તે જ કારણે ગણપતિને હંમેશા પ્રથમ પૂજનીય ગણાય છે….