હીરા ઉદ્યોગ હાલમાં ગંભીર મંદીમાંથી પસાર થઈ રહ્યો છે. 2024માં આ ઉદ્યોગે 28 વર્ષમાં સૌથી મોટી મંદીનો સામનો કર્યો છે. સુરત અને ભાવનગર જેવા શહેરોમાં હીરાના કારખાનાઓ બંધ થવાની સ્થિતિમાં છે.અને ઘણાં કારીગરોનો રોજગારો ખોવાઈ ગયો છે. ઘણાં સ્થળોએ, જ્યાં પહેલા 100-200 કામદારો કામ કરતા હતા હવે માત્ર 50-60 કામદારો જ રહી ગયા છે.
આ મંદી માટેનું મુખ્ય કારણ વિદેશી માંગમાં મોટો ઘટાડો છે. ખાસ કરીને અમેરિકામાં. સાથે સાથે લેબ-ગ્રોન હીરા (Laboratory-grown diamonds) સાથેની સ્પર્ધાએ પણ કુદરતી હીરા ઉદ્યોગને આર્થિક અસર કરી છે.
હીરા ઉદ્યોગમાં મંદીનો અસરકારક અસર જોવા મળ્યો છે. જેના કારણે રત્નકલાકારોને વિશાળ નુકસાન થયું છે. આ સમય દરમિયાન માંગમાં ઘટાડો થયો છે. તેમજ આંતરરાષ્ટ્રીય બજારમાં હીરા ઉત્પાદનોની કિંમતોમાં પણ ઘટાડો થયો છે.
આ બધી બાબતોને કારણે રત્નકલાકારો આર્થિક રીતે મુશ્કેલીઓમાં આવી રહ્યા છે.જેના પરિણામે તેમની રોજગારી અને ધંધા પર નકારાત્મક અસર પડી રહી છે.આ પરિસ્થિતિનું નિવારણ કરવા માટે કઈ રીતની કક્ષાઓ લેવામાં આવી રહી છે તે જોવું મહત્વપૂર્ણ હશે.
હા બિલકુલ સુરતનું હીરા ઉદ્યોગ વિશ્વવિખ્યાત છે. સુરતને ડાયમંડ સિટી ઓફ ઈન્ડિયા તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. કારણ કે વિશ્વના 90% હીરાઓનું કટિંગ અને પોલિશિંગ અહીં કરવામાં આવે છે. સુરત હીરા ઉદ્યોગમાં તેના ઉચ્ચ ગુણવત્તાવાળા કારીગરી અને સક્ષમ ટેક્નોલોજી માટે પ્રસિદ્ધ છે. અહીં હીરાઓની ઉત્પાદન પ્રક્રિયા અત્યંત કુશળતાથી અને આધુનિક મશીનો દ્વારા થાય છે.જેને કારણે સુરત વિશ્વના ડાયમંડ મેન્યુફેક્ચરિંગ હબ તરીકે જાણીતું છે.
હીરા ઉદ્યોગમાં મંદીનું; કારણ ઘણા પરિબળો હોઈ શકે છે. જેમ કે વૈશ્વિક અર્થવ્યવસ્થા વ્યાપાર નીતિઓ યુરોપમાં યુદ્ધ જેવી પરિસ્થિતિઓ અને ભાવમાં ઉછાળો. જો કોઈ મોટા કટોકટી કે વિશ્વયુદ્ધ જેવા ઘટનાઓ થાય તો તે ખાણકામ ઉત્પાદન અને માંગમાં ધીમી ગતિ લાવી શકે છે.
ખાસ કરીને યુરોપમાં ચાલતા યુદ્ધો રશિયા-યુક્રેન સંઘર્ષ જેવા તે ખનીજ ઉત્પાદન અને પુરવઠા પર અસર કરે છે. કારણ કે રશિયા હીરા ઉત્પાદનના મુખ્ય રાષ્ટ્રોમાંથી એક છે.વિશ્વભરની આર્થિક મંદી પણ મહત્વપૂર્ણ છે. કારણ કે આ વૈશ્વિક બજારોમાં લોકોએ હીરા જેવા મુલ્યવાન વસ્તુઓની ખરીદીમાં કટોકટી અનુભવી શકે છે.
હા સુરતનો હીરા ઉદ્યોગ ભારત અને વૈશ્વિક સ્તરે અત્યંત મહત્વપૂર્ણ છે. સુરતને વિશ્વની હીરાની રાજધાની તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.કારણ કે વિશ્વના લગભગ 90% હીરાઓની ઘસાઈ અને પોલિશિંગ અહીં થાય છે. આ ઉદ્યોગ ભારતીય અર્થતંત્રમાં મહત્ત્વનો યોગદાન આપે છે અને દેશની GDP (Gross Domestic Product)માં નોંધપાત્ર ભાગ ભજવે છે.
ભારતની આર્થિક વૃદ્ધિમાં સુરતના હીરા ઉદ્યોગે નિકાસ માધ્યમથી મહત્વનું યોગદાન આપ્યું છે. આ ઉદ્યોગ લાખો લોકોને રોજગારી પૂરી પાડે છે. જેમાં વિશેષ કરીને ઘસાઈ અને પોલિશિંગમાં કામ કરતા કારીગરોનો સમાવેશ થાય છે.
ગુજરાતમાં હીરા ઉદ્યોગ; મુખ્યત્વે સુરત અને તેની આજુબાજુના વિસ્તારોમાં સ્થાપેલો છે. સુરતને દુનિયામાં હીરાની કાપણી અને પોલિશિંગ માટે જાણીતું કેન્દ્ર માનવામાં આવે છે. સુરત ઉપરાંત અમરેલી ભાવનગર જૂનાગઢ અને રાજકોટ જેવા શહેરોમાં પણ હીરા ઉદ્યોગ સાથે સંકળાયેલાં કારખાનાઓ છે.સુરત વિશ્વભરમાં 90% થી વધુ હીરા પોલિશિંગ માટે પ્રખ્યાત છે. અને અહીંયા લાખો લોકો આ ઉદ્યોગમાં રોજગારી મેળવે છે.
સુરત ગુજરાત હીરા ઉદ્યોગ માટે વિશ્વવિખ્યાત શહેર છે. સમગ્ર વિશ્વના કાચા હીરાઓમાંથી લગભગ 90% હીરા સુરતમાં કાપવામાં અને ઘસવામાં આવે છે. આ શહેર હીરા કટિંગ અને પોલિશિંગ માટેના મુખ્ય કેન્દ્ર તરીકે ઓળખાય છે.
હીરા ઉદ્યોગના મુખ્ય પાસાઓ
હીરા કટિંગ અને પોલિશિંગ: સુરતમાં હીરાઓને ઊજળા અને આકર્ષક બનાવવામાં કાપવું અને પોલિશ કરવું મુખ્ય કામ છે. આ માટેની નૈપુણ્ય અને કારીગરી વિશ્વભરમાં પ્રખ્યાત છે. રોજગાર: સુરતનો હીરા ઉદ્યોગ લાખો લોકોને રોજગાર પ્રદાન કરે છે, ખાસ કરીને કુશળ મજુર અને કારીગરોને. મોટા ભાગે કુટુંબ આધારિત લઘુ ઉદ્યોગોમાં આ કાર્ય થાય છે.
રફ હીરા આયાત: હીરા કટિંગ માટે રફ હીરા બેલ્જિયમ ઇઝરાઇલ અને અન્ય વિવિધ દેશોથી આયાત કરવામાં આવે છે. વિદ્યાપીઠ અને તાલીમ: સુરત ખાતે હીરા ઉદ્યોગ માટેના અનેક તાલીમ કેન્દ્રો અને સંસ્થાઓ છે. જ્યાં વિદ્યાર્થીઓ હીરા કાપવાની અને પોલિશ કરવાની ટેક્નિક શીખે છે.અર્થતંત્રમાં યોગદાન: સુરતનો હીરા ઉદ્યોગ ભારતના વિદેશી મુદ્રા ભંડારમાં મોટું યોગદાન આપે છે, મોટા ભાગના કાપેલા અને પોલિશ કરેલા હીરાઓની નિકાસ કરવામાં આવે છે.
કાચા હીરાની કિંમતોમાં ચડાવ-ઉતાર: આંતરરાષ્ટ્રીય બજારમાં કાચા હીરાના ભાવમાં થતા ઉતાર-ચડાવનો ઉદ્યોગ પર સીધો પ્રભાવ પડે છે. આટોમેશનનો વિકાસ: હાલ હીરા કાપણી અને પોલિશીંગ માટેના મશીનરી અને ટેક્નોલોજીનો વધતો ઉપયોગ કારીગરો માટે પડકારરૂપ બની રહ્યો છે.
સુરતના હીરા ઉદ્યોગની આગાહી
આ ઉદ્યોગ હજી પણ ભારતના મુખ્ય ઉદ્યોગોમાં સ્થાન ધરાવે છે અને ટૂંક સમયમાં વધુ નવી ટેકનોલોજી અને તાલીમ સાથે ઉદ્ભવીને વધુ સફળતાપૂર્વક કાર્ય કરશે.
સુરતના હીરાશિયામાં વિવિધ પ્રકારના હીરોનો ઉપયોગ થાય છે. જેમાં મુખ્યત્વે નીચેનાંનો સમાવેશ થાય છે:
કટિંગ અને પોલિશિંગ: હીરા કટિંગ અને પોલિશિંગના કામ માટે સુરત વિશ્વપ્રસિદ્ધ છે. અહીંની કંપનીઓમાં અનુભવી કારીગરો હીરા કટ અને પોલિશ કરવા માટે આધુનિક ટેક્નોલોજીનો ઉપયોગ કરે છે. હીરાની વેપારી સંસ્થાઓ: સુરતમાં ઘણી હીરાની વેપારી સંસ્થાઓ છે. જે હીરા ખરીદતી અને વેચતી હોય છે.
આભૂષણ નિર્માણ: સુરતમાં હીરા આધારિત આભૂષણોનું ઉત્પાદન કરવામાં આવે છે.જેમાં ઝૂમકા કંગણ necklaces અને બીજી ઘણી વસ્તુઓ સામેલ છે.નિષ્ણાત અને વ્યવસાય: હીરા વેપારમાં વિવિધ નિષ્ણાતો મર્યાદિત સંખ્યામાં શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ અને લાયસન્સધારક વેપારી છે. જે હીરાના ગુણ અને કિંમતો અંગેના માર્ગદર્શક તરીકે કાર્ય કરે છે. સુરતમાં હીરા ઉદ્યોગ સમગ્ર વિશ્વમાં મહત્ત્વનો કેન્દ્ર છે.અને અહીંનું હીરા વેપાર સ્થાનિક અને આંતરરાષ્ટ્રીય બજારમાં ખૂબ જાણીતું છે.
સુરતની ડાયમંડ બુથ (Diamond Bourse) એ વૈશ્વિક હીરા ઉદ્યોગ માટે એક મહત્વપૂર્ણ કેન્દ્ર છે. તે વિશ્વના સૌથી મોટા હીરા બજારોમાંની એક છે અને સુરત હીરા પ્રક્રિયા ઉદ્યોગ માટે મજબૂત આર્થિક આધાર પુરો પાડે છે.
સુરત ડાયમંડ બુથ વિશેની કેટલીક મુખ્ય વિગતો:
સ્થાન: સુરત ગુજરાત. સુરત વિશ્વના હીરા કાપવાના અને પોલિશ કરવાની મુખ્ય જગ્યાઓમાંની એક છે.જ્યાં વિશ્વના લગભગ 90% હીરાઓ કાપવામાં આવે છે. મહત્તા: સુરતની આ ડાયમંડ બુથ (SDB) વિશ્વના સૌથી મોટા હીરા કારોબારીઓ માટેના વેપાર કેન્દ્ર તરીકે વિકસિત થઈ રહી છે. અહીં હીરા વેપાર માટે આધુનિક સુવિધાઓ પૂરી પાડવામાં આવી રહી છે.
આધુનિક સુવિધાઓ: સુરત ડાયમંડ બુથમાં વિશ્વ સ્તરના સ્ર્રોતો અને ટેકનોલોજી ઉપયોગ થાય છે. જે તે વિશ્વના સૌથી આધુનિક હીરા બજારોમાંના એક બનાવે છે. લક્ષ્ય: સુરત ડાયમંડ બુથનું લક્ષ્ય સુરતને હીરા વેપાર અને નિકાસ માટે વૈશ્વિક કેન્દ્ર તરીકે સ્થાપિત કરવાનું છે. આ બુથ સુરતને હીરા ઉદ્યોગમાં એક મહત્વપૂર્ણ અને વૈશ્વિક સ્તરે માન્યતા પ્રદાન કરે છે. જે ગુજરાત અને ભારતની આર્થિક વૃદ્ધિમાં મુખ્ય ભૂમિકા ભજવે છે.
સવજી ધોળકિયા એક પ્રસિદ્ધ ભારતીય ઉદ્યોગપતિ છે અને હરિ કૃષ્ણ એક્સ્પોર્ટ્સ જેની સ્થાપના 1992માં કરી હતી. તેનું નામ શ્રેષ્ઠ હીરાના વેપારીઓમાં ગણી શકાય છે. તે સુરત ગુજરાતમાંથી છે. જે હીરાના વ્યવસાય માટે પ્રખ્યાત છે. સવજી ધોળકિયા તેમના સફળ વ્યવસાય માટે માત્ર ભારતમાં જ નહીં પરંતુ વૈશ્વિક સ્તરે પણ જાણીતા છે.
સવજી ધોળકિયા તેમની પરોપકારી પ્રવૃત્તિઓ માટે પણ જાણીતા છે. તેમણે પોતાના કર્મચારીઓ માટે ઘણી વિશિષ્ટ નીતિઓ અમલમાં મૂકી છે. જેમ કે ઘરે કાર મકાન અને ભવ્ય બોનસ આપવા જેવી. તેમની આ નીતિઓએ તેમને વ્યાપક માન્યતા આપી છે.
સવજી ધોળકિયાના પુત્રને તેમના પ્રયાસોને કડક રીતે ખડખડાવીને મહેનત કરવાનો પાઠ શીખાડવા માટે પણ તેઓ જાણીતા બન્યા, જ્યારે તેમણે પોતાના પુત્રને કેટલાક પૈસા સાથે દુબઈમાં સામાન્ય નોકરી કરવાનું કહેવું. આ ઘટના ખૂબ જ પ્રચલિત થઈ હતી અને પ્રેરણાદાયક રૂપમાં તેને જોયા ગયા.તેઓ ધ કોલોંકર ટ્રસ્ટ અને અન્ય ધર્માદાય કાર્યકર પ્રવૃત્તિઓ સાથે પણ જોડાયેલા છે.
સુરતમાં ડાયમંડ કિંગ તરીકે જાણીતા વ્યક્તિનો નામ નકુલ પોટીદાર છે. તેઓ ભારતીય ડાયમંડ ઉદ્યોગના મહત્વપૂર્ણ નેતા છે અને સોનાની જેમ ડાયમંડના વેપારમાં તેમના યોગદાન માટે પ્રખ્યાત છે.
વિશ્વનું સૌથી મોટું ડાયમંડ પુસ્તક ભારતના સુરત શહેરમાં આવેલું છે. સુરત, જેણે વિશ્વમાં હીરા કાપવાની અને ઘસવાની વર્લ્ડ કેપિટલ તરીકે નામના મેળવી છે, ત્યાં “The World’s Largest Diamond Book” તરીકે ઓળખાતું પુસ્તક છે.
આ પુસ્તકનું નામ Opulence – The Book of Diamonds છે.અને તેને Vishal Agarwal અને Nishant Agarwal દ્વારા બનાવવામાં આવ્યું છે. પુસ્તકનું લક્ષણ એ છે કે તેમાં હીરાઓની સમગ્ર કહાણી તેના ઈતિહાસ તેની ભવ્યતા અને તેના વિવિધ પાસાઓને આવરી લેવામાં આવ્યા છે.
વિશેષતાઓ:
1. બુકનો કદ: 5.8 x 4.6 ફૂટ.
2. વજન: આ પુસ્તકનો વજન લગભગ 150 કિલો છે.
3. કિંમત: આ બુક અંદાજે 1 કરોડ રૂપિયાની છે.જેનાથી તેની વિશિષ્ટતા જાળવવામાં આવી છે.
4. પ્રકાશન: પુસ્તકમાં વિશાળ હીરાઓના ફોટોગ્રાફ્સ છે અને તેને કલાત્મક રીતે હીરા ઉદ્યોગ સાથે જોડાયેલ માહિતી સાથે જોડવામાં આવ્યું છે.
5. વિશ્વ રેકોર્ડ: આ બુકને ગિન્નેસ વર્લ્ડ રેકોર્ડમાં પણ સ્થાન મળ્યું છે.
આ પુસ્તક હીરાની જગતના વ્યાપાર અને તેની ઉદ્યોગની મૂલ્યવાન માહિતીનો ઊંડો અભ્યાસ કરવા માટે યોગ્ય સાધન છે. અને ખાસ કરીને હીરા પ્રેમીઓ માટે એક વિશિષ્ટ અનુભવ છે.. .