ગુજરાતની ઓળખ એટલે ગરબા. ગરબો ગુજરાતના લોકસંગીત અને નૃત્યનો અભિનંગ છે.જે ખાસ કરીને નવરાત્રી તહેવાર દરમિયાન ઊજવાય છે. નવરાત્રીના નવ દિવસો દરમ્યાન સ્ત્રી અને પુરુષો એક વર્તુળમાં ગાયન અને નૃત્ય સાથે ગરબાનું પ્રદર્શન કરે છે.
ગરબા શબ્દ ગરભદીપ પરથી આવે છે.જે માતૃશક્તિના પ્રતિનિધિ તરીકે ધરાવાય છે. એક માટીનું કુંભ અને તેનામાં દીવો પ્રજ્વલિત કરવામાં આવે છે.જે પ્રકૃતિ અને જીવનની ગતિશીલતા દર્શાવે છે.
ગરબાના બે મુખ્ય પ્રકાર છે:
ગરબા: સાધારણ અને નમ્ર ગતિવાળું નૃત્ય જ્યાં ઉપવાસ કરનારી મહિલાઓ ભગવાનને પ્રસન્ન કરવા માટે નાચે છે.ડાંડીયા; નવરાત્રીમાં ગરબાની સાથે પુરુષો અને મહિલાઓ સાથે મળીને ડાંડીયા રમે છે. જેમાં લાકડીઓનો ઉપયોગ કરીને લયબદ્ધ નૃત્ય કરવામાં આવે છે.ગરબામાં પણ વિવિધ શૈલીઓ જોવા મળે છે. જેમ કે ટ્રેડિશનલ ગરબા મોર્ડન ગરબા તથા ફ્યુઝન છે.
વડોદરામાં ગરબા વિસાલતા ઉમંગ અને ભવ્યતાથી ભરેલો તહેવાર છે. નવરાત્રિના દિવસોમાં શહેર રંગબેરંગી રોશનીઓ અવાજો અને સાંસ્કૃતિક ઉત્સવોથી જીવંત બની જાય છે. વડોદરાના ગરબા તેની વિશિષ્ટ શૈલી માટે જાણીતો છે. જે ગુજરાતમાં ખૂબ લોકપ્રિય છે.
મુખ્ય સ્થાન: વડોદરાના યુનાઇટેડ વે ગરબા (યુનિવર્સિટી પ્લાવાગ્રાઉન્ડ) જે સૌથી મોટું ગરબા સ્થળ ગણાય છે. અહીં હજારો લોકો એક સાથે એક વિશાળ રંગમંચ પર ગરબા રમીને નવરાત્રિની ઉજવણી કરે છે.ભવ્ય આયોજનો: નવરાત્રિ દરમિયાન માદરેન્દ્રાના ભજન રાસ અને ગરબા દ્વારા માતા દુર્ગાની આરાધના કરવામાં આવે છે. ગરબાની રાતોમાં લોકો પરંપરાગત વેશભૂષા પહેરીને રંગબેરંગી ચણિયા ચોળી અને કેડિયુંમાંGarba રમીને તેમનો ઉત્સાહ દર્શાવે છે.
સંગીત અને નૃત્ય: જે ગરબાનું સંગીત અહીં થાય છે. તે ખાસ કરીને લોક સંગીત અને ડ્રીમ બિટ્સ સાથે જોડાયેલું હોય છે. ગરબા ડાંડિયા અને તાજેતરના બોલિવૂડ ગાણાંઓની મિશ્રણથી આજકાલ ગરબા વધુ લોકપ્રિય બની ગયો છે.વડોદરાની ગરબા રંગબેરંગી પોશાકો ધમાકેદાર ડાંડીયાની માથે મિઢવાતી રોશની અને જીવંત સંગીત સાથે મનોરંજક અનુભવ આપે છે.
નવરાત્રી દરમિયાન અમદાવાદમાં ગરબા રાસ ખૂબ જ વિશિષ્ટ અને જાણીતી પરંપરા છે. ગુજરાતમાં નવરાત્રી એ સૌથી મોટા તહેવારોમાંથી એક છે. અને અમદાવાદનું ગરબા તેની શાનદાર ઉજવણી માટે પ્રખ્યાત છે.
ગરબાની ઉજવણી
નવરાત્રીના 9 દિવસ દરમિયાન દર રાતે ગરબા અને ડાંડીયા રાસ રમાય છે. આ ઉત્સવ માતા અંબા અથવા દૂર્ગાની આરાધના સાથે જોડાયેલ છે.શહેરના વિવિધ સ્થળોએ અને નાઈટ ગરબાના મોટાં આયોજનો થાય છે. જ્યાં હજારો લોકો આવીને ગરબા રમે છે.જાણીતી જગ્યા જેવી કે જીએમડીસી ગ્રાઉન્ડ યુનિવર્સિટી ગ્રાઉન્ડ માણેક ચોક અને કોઈ પ્રાઈવેટ ક્લબ્સમાં મોટી તાદાદમાં લોકો ઉમટે છે.
અંદાજો
ખાસ પોશાકો: લોકો ચોક્સાઇથી કાઠિયાવાડી ચણિયા-ચોળી અને ફૂલપાનના કુર્તા પહેરી ગરબા રમે છે.લોકસંગીત પારંપરિક ગુજરાતી લોકસંગીત તેમજ આધુનિક ગીતો બંને ગરબા માટે ઉપયોગમાં લેવાય છે.
પ્રખ્યાત ગરબા આયોજકો
યુનાઇટેડ વે ઓફ વડોદરા શ્રી સંભવ ટ્રસ્ટ અને શંકર પુરોહિત ગરબા જેવા પ્રસિદ્ધ આયોજકો નવરાત્રીમાં ગરબા આયોજનો કરે છે.
સાથે-સાથે:
નવરાત્રીમાં ગરબાનો આનંદ ઉઠાવતા લોકો માટે ખાસ નિયામનો પણ હોય છે. જેમ કે પ્રિ-રજીસ્ટ્રેશન અને સુરક્ષા વ્યવસ્થા જેથી લોકો અનુકૂળ રીતે ગરબા રમીને આ ઉત્સવનો આનંદ માણી શકે.આ સંદર્ભે ગરબા એ માત્ર એક નૃત્ય નહીં પરંતુ સમાજને જોડતો અને માતા દૂર્ગાની ભક્તિ વ્યક્ત કરતો તહેવાર છે.
નવરાત્રી દરમિયાન રાજકોટમાં દાંડિયા રમવી એક ખૂબ જ લોકપ્રિય અને ઉત્સાહી પ્રવૃતિ છે. રાજકોટ, જે ગુજરાતમાં જાણીતી અને સાંસ્કૃતિક રીતે સમૃદ્ધ શહેર છે, નવરાત્રી દરમ્યાન રોશનીથી જળવાયું રહે છે અને અલગ જ ઉજવણીનો માહોલ સર્જાય છે.
રાજકોટના દાંડિયા વિશેની ખાસિયતો
વિશાળ મેદાનો: રાજકોટમાં દાંડિયા રમવા માટે ઘણા મોટા મેદાનો અને ક્લબો આયોજિત કરે છે.જેમાં લોકોએ જોડાઈને ગરબા અને દાંડિયા રાસ રમી શકાય છે. આ મેદાનોમાં લાઇટિંગ સાઉન્ડ સિસ્ટમ અને વેશભૂષા માટે ખાસ તૈયારી કરવામાં આવે છે.પરંપરાગત ગરબા અને દાંડિયા: જો કે દાંડિયાનો આનંદ લેવામાં હાલના સંગીત અને નૃત્ય શૈલીઓનો ઉપયોગ થાય છે. પણ પરંપરાગત ગરબા અને દાંડિયાનો અનુભવ પણ મનોહર હોય છે જેમાં લોકો ઔપચારિક પરંપરાગત વસ્ત્રો અને નાચનું અનુકરણ કરે છે.
ક્લબ અને સંગઠનો: નવરાત્રીના સમયે ઘણા સંગઠનો અને ક્લબ વિશેષ દાંડિયા નાઇટ્સનું આયોજન કરે છે. આમાં મોટી સંખ્યામાં લોકો ભાગ લે છે.અને કેટલાક કાર્યક્રમોમાં જાણીતા ગાયક અને કલાકારોની પણ હાજરી હોય છે.પરિવાર અને મિત્ર મંડળીનો ઉમળકો: રાજકોટમાં આ ઉત્સવને પરિવાર અને મિત્ર મંડળીઓ સાથે માણવામાં આવે છે. દાંડિયાનો આરંભ સાંજે થાય છે અને તે રાત સુધી ચાલી શકે છે.
ફેશન અને વેશભૂષા
નવરાત્રી દરમ્યાન લોકોએ પરંપરાગત કપડાં જેમ કે ચણિયા-ચોળી કેડીયુ અને પાટોલું પહેરવું પસંદ કરે છે અને તે દાંડિયા રાસની ઉજવણીને વધુ જોતરબહાર બનાવે છે.રાજકોટના દાંડિયા કાર્યક્રમોમાં ઉમળકાભેર ભાગ લેવાય છે. અને તે શહેરી જીવનમાં ઉત્સવની ઉર્જા ભરી દે છે.
સુરત શહેરમાં ગરબા અને દાંડિયા નૃત્યની ખાસ ઓળખ છે, ખાસ કરીને નવરાત્રિ દરમિયાન. ગુજરાતના અન્ય શહેરોની જેમ સુરતમાં પણ નવરાત્રિના દિવસોમાં ગરબા અને દાંડિયા મહોત્સવ ઉલ્લાસપૂર્વક ઉજવાય છે. ગરબા અને દાંડિયા માત્ર નૃત્ય નથી, પરંતુ તે ધાર્મિક અને સાંસ્કૃતિક પરંપરાના પ્રતિનિધિ છે.
સુરતમાં રમાતા ગરબા અને દાંડિયાની ખાસિયત
આધુનિક ગરબા: સુરતમાં ગરબા નૃત્યનું રૂપ અત્યંત આધુનિક બન્યું છે. ટ્રેડિશનલ ગરબાની સાથે સાથે હવે ડી.જે. મ્યુઝિક અને પોપ્યુલર બોલિવૂડ ગીતો પર પણ ગરબા થાય છે. વસ્ત્રો અને આભૂષણો: ગરબા રમતી વખતે પરંપરાગત વસ્ત્રો પહેરવામાં આવે છે, જેમ કે છોકરીઓ માટે ચણિયા-ચોળી અને છોકરાઓ માટે કેડિયા-ધોતી. સુરતમાં આ વસ્ત્રો ખૂબ જ રંગબેરંગી અને ભવ્ય હોય છે.
વિશ્વવિખ્યાત ફાળીયા અને ક્લબ્સ: સુરત શહેરમાં અનેક નામચીન ક્લબ્સ અને ફાળીયા નવરાત્રિ મહોત્સવ દરમિયાન ગરબા અને દાંડિયાની ઉજવણી કરે છે. કેટલીક જગ્યાએ શ્રેષ્ઠ નૃત્યકારીને ઈનામ પણ આપવામાં આવે છે.સાંસ્કૃતિક વારસો: સુરતના ગરબામાં લોકસંગીત અને પરંપરાગત ધૂન પણ જોડાયેલી હોય છે.જે અહીંની ગરબા સંસ્કૃતિને અનોખી બનાવે છે.
દાંડિયા:
દાંડિયા રાસ: દાંડિયા સામાન્ય રીતે નાયક-નાયિકા રૂપકના રૂપમાં રમાય છે.જેમાં બે લોકો દાંડિયાનો ઉપયોગ કરીને સંગીતના તાલ પર નૃત્ય કરે છે.સંગીત: દાંડિયા માટે ખાસ કરીને લોકસંગીત કે માટી કે સાદો તળાવ વાળા ગીતો વગાડવામાં આવે છે. જેમાં ઢોલ અને નઘારા પ્રભાવશાળી હોય છે.
વિનોદ અને આનંદ: દાંડિયા રાસમાં લોકો એક બીજા સાથે ગરબા કરતા ગળવા માટેની રીતે જોડાય છે. જે લોકોને સાથે મળીને આ આકર્ષક નૃત્ય કરવાનો મોકો આપે છે.સુરતના ગરબા અને દાંડિયાની આ ઉજવણી લોકોને માત્ર મનોરંજન જ નહીં પણ એક બીજાની સાથે સાંસ્કૃતિક રીતે જોડાવાનો અનોખો અનુભવ આપે છે.
નવરાત્રી દરમિયાન સામાન્ય રીતે ગાયન અને ગરબા કલા માટે જાણીતા કેટલાક મોટા કલાકારોના નામ નીચે મુજબ છે:
ફાલ્ગુની પાઠક – નોરા ફાટેલી અને ગરબાના અવાજ માટે સૌથી વધુ જાણીતી છે. કીર્તિદાન ગઢવી – લોકગીત અને ગરબા માટે પ્રસિદ્ધ છે. ગીતા રબારી – ગરબા સંગીતમાં મોટું નામ છે.જિગર અને શ્રીનિધિ (Jigar & Shreenidhi) – નવરાત્રી ગરબા માટે જાણીતા મ્યુઝિક આર્ટિસ્ટ. કિજલ દવે – ઘણાં લોકપ્રિય ગરબા ગીતોનું ગાયન કર્યું છે. ગુજરાતમાં નવરાત્રી ગરબા માટે ખૂબ જાણીતું નામ. જીગ્નેશ કવિરાજ આ યાદી નવરાત્રીના અવસરે લોકપ્રિય કલાકારોની યાદી છે.જેઓ વિવિધ ગરબા કાર્યક્રમોમાં ભાગ લે છે.
નવરાત્રી એ ગુજરાતમાં એક મહત્વપૂર્ણ અને લોકપ્રિય તહેવાર છે, ખાસ કરીને ગામડાઓમાં તેનું વિશિષ્ટ રીતે ઉજવણી કરવામાં આવે છે. નવરાત્રીનો અર્થ છે “નવ રાતો,” જેમાં દેવી દુર્ગાની પૂજા કરવામાં આવે છે. આ તહેવારમાં ભક્તિ, નૃત્ય, સંગીત અને ઉત્સાહનો સમન્વય જોવા મળે છે.
ગુજરાતના ગામડાઓમાં નવરાત્રીની ઉજવણીની વિશેષતાઓ
ગરબા અને ડાંડિયા: નવરાત્રીનો મુખ્ય આકર્ષણ ગરબા અને ડાંડિયા રાસ છે. ગામડાઓમાં સ્થાનિક લોકોએ પરંપરાગત વેશભૂષા પહેરીને સર્કલમાં એકત્રિત થઈ ગરબા અને ડાંડિયા રમવાનો આનંદ માણે છે. ગરબા સામાન્ય રીતે માતાજીના ભજન સાથે શરૂ થાય છે.અને દરરોજ વિવિધ મંડળીઓ દ્વારા અલગ અલગ ઠેકાણે આયોજનો થાય છે.
પરંપરાગત વેશભૂષા: લોકો ચણિયા-ચોળી અને કુર્તા પહેરીને ગરબામાં ભાગ લે છે. આ વેશભૂષામાં ગ્રામ્ય લોકજીવન અને સંસ્કૃતિની ઝાંખી જોવા મળે છે. માતાજીનું પૂજન: નવ દિવસ સુધી ગામમાં માતાજીના પંડાલ મૂકવામાં આવે છે.જ્યાં પ્રતિમાની સ્થાપના થાય છે અને પૂજન વિધિ યોજવામાં આવે છે. આ વિધિ માં ગામના લોકો મોટી સંખ્યામાં ભાગ લે છે.
ઘટ સ્થાપના અને અખંડ જ્યોત: ગામડાઓમાં ઘણાં ઘરઘર મઠ સ્થાપના થાય છે અને અખંડ જ્યોત રાખવામાં આવે છે. અખંડ જ્યોત એ દેવી માતાના આશીર્વાદનું પ્રતીક છે.મેળા અને મેળાવડાં: નવરાત્રી દરમ્યાન ગામડાઓમાં નાના-મોટા મેળા અને મેળાવડાં યોજાય છે. જેમાં નૃત્ય ગાન અને રમતો સાથે વિવિધ પ્રવૃત્તિઓનો આનંદ માણી શકાય છે.
મહિલા અને બાળકોનો સમાવેશ: ગામડાઓમાં ખાસ કરીને મહિલાઓ અને બાળકો ગરબા અને ઉપાસનામાં ઉત્સાહભેર ભાગ લે છે. એ સમય દરમ્યાન મહિલાઓના ગરબાનું વિશેષ મહત્વ હોય છે.સંપૂર્ણ ગામના લોકો મળીને નવરાત્રી ઉજવે છે. જે આ તહેવારને વધુ ખાસ બનાવે છે.